Μελέτη της διαΝΕΟσις για τη διαμεσολάβηση: Πού μπορεί να χρησιμοποιηθεί – Τι ισχύει σήμερα στην Ελλάδα

Τα πλεονεκτήματα της διαμεσολάβησης για την επίλυση μιας σειράς διαφορών ανάμεσα σε δύο ή και περισσότερα μέρη είναι σημαντικά, ωστόσο η εφαρμογή της παραμένει περιορισμένη στην πράξη. Αυτό προκύπτει από τη νέα μελέτη της διαΝΕΟσις και του Οργανισμού Προώθησης Εναλλακτικών Μεθόδων Επίλυσης Διαφορών (ΟΠΕΜΕΔ) σχετικά με τη διαμεσολάβηση, μια διαδικασία που επιλύει ταχύτερα και με τις λιγότερες δυνατές συγκρούσεις ανάμεσα στις δύο πλευρές.

Οι Έλληνες σύμφωνα με τη νέα μελέτη της διαΝΕΟσις παραμένουν δικομανείς καθώς επιλέγουν τα δικαστήρια για να λύσουν τις διαφορές τους αντί να επιλέξουν τον εξωδικαστικό μηχανισμό.

«Η διαμεσολάβηση είναι από τις πλέον σύγχρονες, αποτελεσματικές και οικονομικές μεθόδους επίλυσης διαφορών, καθώς προσφέρει μια ταχύτερη και λιγότερο συγκρουσιακή εναλλακτική σε σχέση με τη δικαστική οδό. Στο ελληνικό πλαίσιο, η ευρύτερη εφαρμογή διεθνώς αναγνωρισμένων πρακτικών διαμεσολάβησης μπορεί να ενισχύσει τον θεσμό της Δικαιοσύνης, τόσο άμεσα όσο και έμμεσα. Για παράδειγμα, διαπιστωμένα προβλήματα καθυστερήσεων ή ελλείψεων σε προσωπικό θα μπορούσαν να αμβλυνθούν, εφόσον περισσότερες διαφορές επιλύονταν εξωδικαστικά», αναφέρεται χαρακτηριστικά στη νέα έκθεση.

Ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί η συγκεκριμένη διαδικασία είναι απλός: «Τα εμπλεκόμενα μέρη διαπραγματεύονται εξωδικαστικά για μια λύση που να είναι αποδεκτή και από τις δύο πλευρές, με τη βοήθεια ενός ουδέτερου και αμερόληπτου τρίτου, του διαμεσολαβητή. Ο διαμεσολαβητής δεν κρίνει ούτε αποφασίζει για τη διαφορά, αλλά βοηθά τα μέρη να επικοινωνήσουν και να βρουν από κοινού μια αμοιβαία αποδεκτή λύση, εξασφαλίζοντας παράλληλα τη νόμιμη και ομαλή διεξαγωγή της διαδικασίας.

Είναι απαραίτητο να γίνει κατανοητό τόσο από τους πολίτες όσο και από τις επιχειρήσεις ότι η προσφυγή στα δικαστήρια αποτελεί συνήθως τη λιγότερο επιθυμητή επιλογή. Πρέπει, συνεπώς, να ενισχυθεί η ενημέρωση και η προβολή των πλεονεκτημάτων της διαμεσολάβησης και των Εναλλακτικών Μεθόδων Επίλυσης Διαφορών σε θεσμικό επίπεδο, ενώ η υιοθέτησή τους θα πρέπει να ενισχυθεί μέσω κατάλληλων κινήτρων», τονίζεται στη μελέτη

Μελέτη για τη διαμεσολάβηση: Πού μπορεί να χρησιμοποιηθεί

Η διαδικασία χρησιμοποιείται σε ένα μεγάλο εύρος καταστάσεων και διαφορετικών κατηγοριών, που αρκετοί πολίτες αγνοούν. Συγκεκριμένα, σε ότι αφορά τις εμπορικές διαφορές, «η διαμεσολάβηση είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική, καθώς επιτρέπει στις επιχειρήσεις να επιλύουν διαφωνίες γρήγορα και με λιγότερο κόστος από τη δικαστική οδό. Χρησιμοποιείται σε διαφορές μεταξύ εταίρων, προμηθευτών και πελατών, καθώς και σε συμβατικές διαφωνίες.

Για παράδειγμα, δύο ομόρρυθμοι εταίροι μιας εταιρείας εστίασης διαφωνούν για την κατανομή των κερδών και την περαιτέρω επέκταση της επιχείρησης. Αντί να προσφύγουν στα δικαστήρια, όπου η διαδικασία μπορεί να διαρκέσει χρόνια, επιλέγουν τη διαμεσολάβηση. Μέσω του διαμεσολαβητή, καταλήγουν σε μια νέα εταιρική συμφωνία, που τους επιτρέπει να συνεχίσουν τη συνεργασία τους, ενώ παράλληλα εξασφαλίζουν τη βιωσιμότητα της επιχείρησης».

Διαμεσολάβηση όμως, όπως προκύπτει από τη νέα έκθεση της διαΝΕΟσις, μπορεί να υπάρξει με ιδιαίτερα θετικά αποτελέσματα και στις οικογενειακές διαφορές όπως σε διαζύγια, θέματα επιμέλειας παιδιών και οικονομικών ρυθμίσεων μεταξύ πρώην συζύγων. «Η εμπιστευτικότητα της διαδικασίας επιτρέπει την εξεύρεση λύσεων με λιγότερες συναισθηματικές συγκρούσεις. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αφορά ένα διαζευγμένο ζευγάρι που διαφωνεί για την επιμέλεια των παιδιών και το πρόγραμμα επικοινωνίας με τον πατέρα. Μέσω της διαμεσολάβησης, συμφωνούν σε ένα πρόγραμμα που επιτρέπει στον πατέρα να βλέπει τα παιδιά του κάθε σαββατοκύριακο και να επικοινωνούν μέσω βιντεοκλήσης δύο φορές την εβδομάδα», αναφέρεται χαρακτηριστικά στα αποτελέσματα της έρευνας.

Η διαδικασία μπορεί να εφαρμοστεί επιπλέον σε κληρονομικές διαφορές, τραπεζικές υποθέσεις και πνευματική ιδιοκτησία, προσφέροντας ταχύτητα, οικονομική αποδοτικότητα και διατήρηση των σχέσεων μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών, συμπεραίνεται στην ίδια έκθεση.

Βέβαια, αυτό που επίσης αρκετοί πολίτες αγνοούν είναι πως η διαμεσολάβηση είναι μόνο μία από τις Εναλλακτικές Μεθόδους Επίλυσης Διαφορών που επιτρέπουν την ταχύτερη και αποτελεσματικότερη διευθέτηση νομικών ζητημάτων χωρίς την έκδοση δικαστικής απόφασης. Μεταξύ των υπολοίπων μεθόδων είναι η «διαιτησία» που αποτελεί μία από τις πιο διαδεδομένες μεθόδους, όπου τα μέρη επιλέγουν έναν ή περισσότερους διαιτητές που εξετάζουν τη διαφορά και εκδίδουν δεσμευτική απόφαση, ακολουθώντας μια διαδικασία που προσομοιάζει στη δικαστική κρίση, αλλά με μεγαλύτερη ευελιξία και ταχύτητα.

«Η διαιτησία εφαρμόζεται ευρέως στο εμπορικό δίκαιο, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Μία ακόμη εναλλακτική διαδικασία είναι η δικαστική μεσολάβηση, κατά την οποία δικαστικός λειτουργός αναλαμβάνει να διαμεσολαβήσει μεταξύ των μερών, διευκολύνοντας την επικοινωνία και προτείνοντας πιθανές λύσεις για τη διευθέτηση της διαφοράς. Η δικαστική μεσολάβηση εισήχθη στην Ελλάδα με τον Ν. 4055/2012 και εφαρμόζεται σε όλα τα πρωτοδικεία και εφετεία της χώρας», αναφέρεται χαρακτηριστικά μέσα στην έκθεση.

Τι ισχύει σήμερα στην Ελλάδα

Το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο στη χώρα μας «επιτρέπει σε οποιονδήποτε κάτοχο πτυχίου τριτοβάθμιας εκπαίδευσης να γίνει διαμεσολαβητής, εφόσον εκπαιδευτεί από αναγνωρισμένο φορέα, επιτύχει στις εξετάσεις διαπίστευσης της ΚΕΔ και εγγραφεί στο Γενικό Μητρώο Διαμεσολαβητών του υπουργείου Δικαιοσύνης. Καινοτομία του νεότερου νομοθετικού καθεστώτος για τη διαμεσολάβηση αποτέλεσε η υποχρέωση διεξαγωγής Υποχρεωτικής Αρχικής Συνεδρίας Διαμεσολάβησης (ΥΑΣΔ) σε συγκεκριμένες αστικές και εμπορικές διαφορές, υπό την προϋπόθεση ότι τα εμπλεκόμενα μέρη έχουν τη δυνατότητα να διαχειριστούν ελεύθερα το αντικείμενο της διαφοράς τους.

Σημαντικό εμπόδιο αποτελεί επίσης η έλλειψη ενημέρωσης και εμπιστοσύνης στον θεσμό, τόσο από τους πολίτες όσο και από τους νομικούς επαγγελματίες, οι οποίοι συχνά θεωρούν ότι η δικαστική διαδικασία προσφέρει μεγαλύτερη ασφάλεια Δικαίου. Επιπλέον, η ΥΑΣΔ αντιμετωπίζεται πολλές φορές ως τυπική διαδικασία, χωρίς πραγματική πρόθεση διαπραγμάτευσης, ενώ η απουσία φορολογικών κινήτρων και η χαμηλή αμοιβή των διαμεσολαβητών αποθαρρύνουν τη χρήση της. Τέλος, η περιορισμένη παρουσία της διαμεσολάβησης στο εκπαιδευτικό σύστημα και η μη ενσωμάτωσή της σε θεσμικές πρακτικές, όπως η εκπαίδευση δικαστών και δικηγόρων, καθυστερούν την εδραίωση του θεσμού στη χώρα», προκύπτει στη νέα μελέτη.

Ιδιαίτερα ενδιαφέροντα είναι τα στατιστικά στοιχεία της Ετήσιας Έκθεσης της Κεντρικής Επιτροπής Διαμεσολάβησης για το 2023 που συγκεντρώθηκαν από την πλατφόρμα της διαμεσολάβησης και τις εκθέσεις πεπραγμένων των διαμεσολαβητών.

«Σύμφωνα με τα στοιχεία, καταγράφηκαν 5.280 αιτήματα για Υποχρεωτική Αρχική Συνεδρία Διαμεσολάβησης, ενώ συνολικά πραγματοποιήθηκαν 10.165 ΥΑΣΔ, εκ των οποίων οι 4.160 με διορισμό διαμεσολαβητή από την ΚΕΔ (αύξηση 41% από το 2022) και οι 6.005 με διορισμό από τα μέρη (αύξηση 11,8%). Οι οικογενειακές διαφορές παρουσίασαν αύξηση 31% στις υποθέσεις ΥΑΣΔ με διορισμό από την ΚΕΔ, ενώ οι εμπορικές διαφορές αυξήθηκαν κατά 16,56%. Οι εμπράγματες διαφορές είχαν τη μεγαλύτερη αύξηση (66,16% με διορισμό από την ΚΕΔ και 36,28% με διορισμό από τα μέρη).

Σημαντική αύξηση καταγράφηκε και στις τραπεζικές διαφορές, με διπλάσιο αριθμό υποθέσεων ΥΑΣΔ με διορισμό από τα μέρη (93,58%). Συνολικά, το 11,1% των υποθέσεων ΥΑΣΔ συνεχίστηκε με διαμεσολάβηση, ενώ το 7,7% κατέληξε σε συμφωνία, αυξημένο από το 6% του 2022. Οι κληρονομικές διαφορές είχαν το υψηλότερο ποσοστό συνέχισης της διαδικασίας (18,9%), ενώ οι εμπράγματες και οι οικογενειακές διαφορές είχαν τη μεγαλύτερη επιτυχία στην επίτευξη συμφωνίας (11,5% και 11,4% αντίστοιχα).

Στην εκούσια διαμεσολάβηση, καταγράφηκαν 1.397 υποθέσεις (αύξηση 25% από το 2022), εκ των οποίων το 83,39% κατέληξε σε συμφωνία. Οι οικογενειακές διαφορές αποτελούσαν το 50,1% των υποθέσεων εκούσιας διαμεσολάβησης, με ποσοστό επιτυχίας 88,4%. Σημαντικά υψηλά ποσοστά επιτυχίας καταγράφηκαν και στις εμπράγματες διαφορές (95,2%)».

Η μελέτη καταλήγει στο γεγονός πως εάν και έχουν επιλυθεί πολλά από τα προβλήματα της διαμεσολάβησης, ωστόσο, «η διαδικασία διορισμού διαμεσολαβητή από την ΚΕΔ εξακολουθεί να παρουσιάζει προβλήματα, λόγω καθυστερήσεων στην αποδοχή αναθέσεων και πολλαπλών αιτημάτων για την ίδια υπόθεση. Για την αντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων, από τον Μάιο του 2023 η ΚΕΔ ενεργοποίησε αυτόματη απενεργοποίηση διαμεσολαβητών που δεν ανταποκρίνονται έγκαιρα στα αιτήματα. Παρά τη βελτίωση που επήλθε, εξακολουθεί να απαιτείται νομοθετική μεταρρύθμιση για την αποτελεσματικότερη λειτουργία της ΥΑΣΔ».

Η μελέτη συντονίστηκε από τον Γενικό Γραμματέα του ΟΠΕΜΕΔ και δικηγόρο Νικόλα Κανελλόπουλο, την Εκτελεστική Γραμματέα του ΟΠΕΜΕΔ και δικηγόρο Δέσποινα Λασκαρίδου καθώς και τη Δρ. Φαίη Μακαντάση, Διευθύντρια Ερευνών της διαΝΕΟσις. Στην πολυμελή συγγραφική ομάδα συμμετείχαν δικαστικοί, ακαδημαϊκοί και εκπρόσωποι θεσμικών φορέων.

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr