Οι αριθμοί της κρίσης στη Δικαιοσύνη: 1711 ημέρες η επίλυση αστικών διαφορών στην Ελλάδα, 455 μ.ο στην ΕΕ

Το περίγραμμα της παθογένειας των καθυστερήσεων στη Δικαιοσύνη, αποδιδόμενο με αριθμητικά δεδομένα, περιέγραψε πρόσφατα ο πρόεδρος της Ολομέλειας των Δικηγορικών Συλλόγων της χώρας, Δημ. Βερβεσός. Μιλώντας στην εκδήλωση για την εορτή του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτη ο κ.Βερβεσός παρέθεσε συγκεκριμένα αριθμητικά δεδομένα ενώ παράλληλα πρότεινε συγκεκριμένες λύσεις:

1)Η πρώτη αναφορά αφορούσε το γεγονός ότι χρειάζονται 1711 ημέρες για την επίλυση αστικών διαφορών στην Ελλάδα ενώ ο μ.ο είναι 455 μέρες στην ΕΕ: “Για να αντιληφθούμε, κατ’ αρχάς, το μέγεθος του σταυρικού προβλήματος των καθυστερήσεων, καλό είναι να μην ξεχνούμε ορισμένα αριθμητικά μεγέθη, που δεν επιδέχονται αμφισβήτησης: Σύμφωνα με τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας ο μέσος χρόνος επίλυσης δικαστικής (αστικής) διαφοράς στην Ελλάδα ανέρχεται σε 1711 ημέρες τη στιγμή που ο μέσος όρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι 455 ημέρες, ενώ σε άλλες συγκρίσιμες χώρες είναι εντυπωσιακά μικρότερος. Αντιστοίχως, η ΕΕ εκτιμά ότι απαιτούνται 637 ημέρες για την έκδοση πολιτικής απόφασης στον πρώτο βαθμό, που είναι η 3η χειρότερη επίδοση στην ΕΕ. Δεν χρειάζεται, νομίζω, περαιτέρω παράθεση στατιστικών δεδομένων επ’ αυτό, καθώς το συμπέρασμα είναι ευκρινές και ευδιάγνωστο για όλους όσοι διακονούμε τη δικαιοσύνη”. 

2) Περιέγραψε ως περίπου ταξική την απονομή της Δικαιοσύνης: “Συγκεκριμένα, ο ρυθμός απονομής είναι αρνητικός στις υποθέσεις που αφορούν την μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών, ήτοι, ενδεικτικώς, στην Τακτική Μονομελούς & Πολυμελούς, στα Ασφαλιστικά Μονομελούς στα Αυτοκίνητα στην Εκουσία Μονομελούς και τις Εργατικές διαφορές (Clearance Rate < 1). Αντίθετα, στις υποθέσεις, που ενδιαφέρουν πρωτίστως τις οικονομικά ισχυρές συσσωματώσεις, όπως οι τράπεζες (διαταγές πληρωμής , πτωχεύσεις) εκδίδονται περισσότερες αποφάσεις σε σχέση με τις εισερχόμενες υποθέσεις (Clearance Rate > 1), και άρα παρατηρείται επιτάχυνση”.

3) Κατέδειξε επίσης πως οι προσδιορισμοί στο Πρωτοδικείο Αθηνών φτάνουν τα 2-2,5 χρόνια : “Στη νέα τακτική διαδικασία η τυπική συζήτηση στο Πρωτοδικείο Αθηνών προσδιορίζεται 2 – 2½ χρόνια μετά το κλείσιμο του φακέλου των 120 ημερών. Ο προσδιορισμός των εφέσεων κατά αποφάσεων Ειρηνοδικείων γίνεται για το 2026. Οι Κτηματολογικές διαφορές προσδιορίζονται το 2027 και το 2028. Οι ανακοπές κατά της εκτέλεσης προσδιορίζονται το 2030. Στα ασφαλιστικά μέτρα, που αφορούν τη χορήγηση προσωρινής δικαστικής προστασίας, ακόμα και τα αιτήματα προσωρινών διαταγών προσδιορίζονται μετά 15 ολόκληρες μέρες περίπου, δημιουργώντας μείζονα κίνδυνο από την καθυστέρηση”.

Λύσεις και απαντήσεις 

Ο πρόεδρος του ΔΣΑ ανέφερε όπως μια λύση θα είναι η (κατατεθείσα ως πρόταση) μεταφορά ύλης στους δικηγόρους: “Είναι προφανές, ότι η επιτάχυνση στην απονομή της δικαιοσύνης προϋποθέτει ελευθέρωση δικαστών από υπάρχουσα ύλη και την αποφόρτιση των δικαστηρίων από ομάδες υποθέσεων που δεν έχουν δικαιοδοτική κρισιμότητα. Προς τούτο πρέπει να συζητηθεί η μεταφορά ύλης στους δικηγόρους σε μια σειρά από υποθέσεις, όπου τούτο είναι εφικτό και σκόπιμο. Παράλληλα, μετά την πανθομολογούμενη αποτυχία αρκετών διατάξεων του ν. 4335/2015, χρειαζόμαστε τολμηρές δικονομικές τομές”.

freepik

Παράλληλα αναφέρθηκε και στην αποδιδόμενη στους δικηγόρους ευθύνη για τις καθυστερήσεις στη Δικαιοσύνη, με τις αναβολές που ζητούν:  “Πρώτον, διότι τις αναβολές ζητούν μεν οι δικηγόροι, αλλά τις χορηγούν οι δικαστές, το τανγκό θέλει δύο. Δεύτερον, και κυριότερο, ουδείς εξετάζει ότι ασχέτως του αριθμού των αναβολών που δίδονται, σχεδόν ποτέ δεν εξαντλείται το πινάκιο. Μήπως ευθύνονται οι δικηγόροι και για τον αριθμό των εκδικαζομένων υποθέσεων, όπου η αστοχία στον προγραμματισμό είναι, όπως εκ του αποτελέσματος προκύπτει, έκδηλη;”

Ολόκληρη η ομιλία του κ.Βερβεσού στην πανηγυρική Εκδήλωση για την εορτή του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτη, έχει ως εξης: 

“Η φετινή εορτή του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτη, έχει ξεχωριστό συμβολισμό. Λαμβάνει χώρα σε μια περίοδο που οι θεσμοί δοκιμάζονται, τα προβλήματα στον χώρο της απονομής της Δικαιοσύνης είναι οξυμμένα και η εμπιστοσύνη του πολίτη σε αυτήν δοκιμάζει τις αντοχές της. Απ’ την άλλη πλευρά, η συνύπαρξη, σε ένα κοινό forum, όλων των παραγόντων της Δικαιοσύνης, δείχνει, έστω συμβολικά, το δρόμο για την υπέρβαση των ζητημάτων που μας κατατρύχουν. Η ειλικρινής θεσμική συνεργασία Πολιτείας, Δικηγόρων, Δικαστών και δικαστικών υπαλλήλων, αλλά και η υπέρβαση των μυωπικών προσεγγίσεων (που μας ταλάνισαν στο παρελθόν) είναι μονόδρομος για να οικοδομήσουμε τις συγκλίσεις και συναινέσεις που απαιτούνται απέναντι στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε. Το οφείλουμε όχι μόνο στους εαυτούς μας, αλλά και στους Έλληνες πολίτες, στο όνομα των οποίων και μόνον απονέμεται η Δικαιοσύνη.

Σε ένα σύγχρονο κράτος δικαίου, κοινή αποστολή αλλά και ευθύνη όλων των παραγόντων της Δικαιοσύνης, είναι η προάσπιση του κράτους δικαίου και η αποφασιστική συμβολή στην κατίσχυση της έννομης τάξης, η αποτελεσματική, ουσιαστική και ταχεία δικαστική προστασία κάθε πολίτη και η διαφύλαξη των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών.

Δυστυχώς, οφείλουμε να ομολογήσουμε την υστέρηση στην επίτευξη των στόχων αυτών και γι’ αυτό πρέπει όλοι με παρρησία να αναλάβουμε τις ευθύνες μας, στο μέτρο που αναλογεί στον καθένα, κατά το λόγο των αρμοδιοτήτων του. Ο σημερινός χαιρετισμός δεν θέλω να έχει μόνον τυπικό – πανηγυρικό χαρακτήρα. Γι’ αυτό επέλεξα να αναδείξω, ορισμένα κρίσιμα, από τα πολλά αναμφίβολα, ζητήματα που θα μπορούσα να θίξω, και αφορούν τη λειτουργία της Δικαιοσύνης.

Για να αντιληφθούμε, κατ’ αρχάς, το μέγεθος του σταυρικού προβλήματος των καθυστερήσεων, καλό είναι να μην ξεχνούμε ορισμένα αριθμητικά μεγέθη, που δεν επιδέχονται αμφισβήτησης: Σύμφωνα με τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας ο μέσος χρόνος επίλυσης δικαστικής (αστικής) διαφοράς στην Ελλάδα ανέρχεται σε 1711 ημέρες τη στιγμή που ο μέσος όρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι 455 ημέρες, ενώ σε άλλες συγκρίσιμες χώρες είναι εντυπωσιακά μικρότερος. Αντιστοίχως, η ΕΕ εκτιμά ότι απαιτούνται 637 ημέρες για την έκδοση πολιτικής απόφασης στον πρώτο βαθμό, που είναι η 3η χειρότερη επίδοση στην ΕΕ. Δεν χρειάζεται, νομίζω, περαιτέρω παράθεση στατιστικών δεδομένων επ’ αυτό, καθώς το συμπέρασμα είναι ευκρινές και ευδιάγνωστο για όλους όσοι διακονούμε τη δικαιοσύνη. 

Ένα άλλο αριθμητικό μέγεθος, λιγότερο γνωστό, πλην όμως αποκαλυπτικό των εσωτερικών αντιφάσεων του συστήματος είναι το εξής: Από τη σύγκριση των αποφάσεων που έχουν εκδοθεί σε σχέση με τις εισερχόμενες υποθέσεις (Clearance Rate), προκύπτει ανισοβαρής κατανομή ανθρώπινων πόρων και άρα διαφορετικός ρυθμός απονομής, εντός των κόλπων της πολιτικής δικαιοσύνης. Συγκεκριμένα, ο ρυθμός απονομής είναι αρνητικός στις υποθέσεις που αφορούν την μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών, ήτοι, ενδεικτικώς, στην Τακτική Μονομελούς & Πολυμελούς, στα Ασφαλιστικά Μονομελούς στα Αυτοκίνητα στην Εκουσία Μονομελούς και τις Εργατικές διαφορές (Clearance Rate < 1). Αντίθετα, στις υποθέσεις, που ενδιαφέρουν πρωτίστως τις οικονομικά ισχυρές συσσωματώσεις, όπως οι τράπεζες (διαταγές πληρωμής , πτωχεύσεις) εκδίδονται περισσότερες αποφάσεις σε σχέση με τις εισερχόμενες υποθέσεις (Clearance Rate > 1), και άρα παρατηρείται επιτάχυνση. 

Ομοίως, μεγάλες διαφοροποιήσεις που καταδεικνύουν ενδημικές αδυναμίες του συστήματος παρατηρούνται στον προσδιορισμό δικασίμων: Στη νέα τακτική διαδικασία η τυπική συζήτηση στο Πρωτοδικείο Αθηνών προσδιορίζεται 2 – 2½ χρόνια μετά το κλείσιμο του φακέλου των 120 ημερών. Ο προσδιορισμός των εφέσεων κατά αποφάσεων Ειρηνοδικείων γίνεται για το 2026. Οι Κτηματολογικές διαφορές προσδιορίζονται το 2027 και το 2028. Οι ανακοπές κατά της εκτέλεσης προσδιορίζονται το 2030. Στα ασφαλιστικά μέτρα, που αφορούν τη χορήγηση προσωρινής δικαστικής προστασίας, ακόμα και τα αιτήματα προσωρινών διαταγών προσδιορίζονται μετά 15 ολόκληρες μέρες περίπου, δημιουργώντας μείζονα κίνδυνο από την καθυστέρηση.

Η εικόνα είναι ζοφερή. Υπάρχουν, όμως, λύσεις;

Θεωρώ θετικό ότι από όλες τις πλευρές έχει ανοίξει η συζήτηση για την εξεύρεση ρεαλιστικών λύσεων. Στο πλαίσιο του διαλόγου αυτού, το δικηγορικό σώμα έχει ήδη καταθέσει συγκεκριμένες προτάσεις.

Είναι προφανές, ότι η επιτάχυνση στην απονομή της δικαιοσύνης προϋποθέτει ελευθέρωση δικαστών από υπάρχουσα ύλη και την αποφόρτιση των δικαστηρίων από ομάδες υποθέσεων που δεν έχουν δικαιοδοτική κρισιμότητα. Προς τούτο πρέπει να συζητηθεί η μεταφορά ύλης στους δικηγόρους σε μια σειρά από υποθέσεις, όπου τούτο είναι εφικτό και σκόπιμο. Παράλληλα, μετά την πανθομολογούμενη αποτυχία αρκετών διατάξεων του ν. 4335/2015, χρειαζόμαστε τολμηρές δικονομικές τομές.

Έρχομαι τώρα στην ποινική δικαιοσύνη. Εκεί τα προβλήματα εντοπίζονται κυρίως στην προδικασία. Από τη μια πλευρά τα αλλεπάλληλα στάδια π.χ. προκαταρκτικής, ανάκρισης και βουλευμάτων, εξαντλούν σχεδόν το χρόνο της παραγραφής, με αποτέλεσμα οι πλημμεληματικού χαρακτήρα υποθέσεις να φθάνουν στο ακροατήριο λίγο πριν παραγραφούν, κατά τρόπο που ευνοεί προδήλως τον θύτη έναντι του θύματος. Απ’ την άλλη πλευρά, οι αυτοματοποιημένες διώξεις και παραπομπές αντί των αρχειοθετήσεων των σχετικών υποθέσεων (όταν και όπου δικαιολογούνται) και η υπερφόρτωση του πινακίου με υποθέσεις, επιβαρύνουν αδικαιολόγητα το σύστημα απονομής της δικαιοσύνης, αλλά κυρίως τους ίδιους τους διαδίκους, συμπεριλαμβανομένων των κατηγορουμένων που παραμένουν αδικαιολόγητα υπόδικοι επί μακρότατο χρόνο. 

Με την ευκαιρία αυτή, απαντώ καθ’ υποφοράν και στη λαϊκιστικού χαρακτήρα δικαιολογία που ακούγεται συχνά, δυστυχώς και από παροικούντες τη δικαστική Ιερουσαλήμ: ότι για τις καθυστερήσεις φταίνε οι δικηγόροι που ζητούν αναβολές. Τούτο είναι ανακριβές για δύο λόγους: Πρώτον, διότι τις αναβολές ζητούν μεν οι δικηγόροι, αλλά τις χορηγούν οι δικαστές, το τανγκό θέλει δύο. Δεύτερον, και κυριότερο, ουδείς εξετάζει ότι ασχέτως του αριθμού των αναβολών που δίδονται, σχεδόν ποτέ δεν εξαντλείται το πινάκιο. Μήπως ευθύνονται οι δικηγόροι και για τον αριθμό των εκδικαζομένων υποθέσεων, όπου η αστοχία στον προγραμματισμό είναι, όπως εκ του αποτελέσματος προκύπτει, έκδηλη; 

Πέραν του ζητήματος της επιτάχυνσης, πρέπει να αποδίδουμε σταθερά τη δέουσα σημασία στην ποιότητα των θεσμών. Δυστυχώς, τις τελευταίες ημέρες, η φανερή πολιτική επιδίωξη ηνιόχησης της ΑΔΑΕ, είχε ως αποτέλεσμα το κράτος δικαίου να βρεθεί στην προκρούστια κλίνη, συνθλιβόμενο μεταξύ μαθηματικών ακροβασιών, βουλησιαρχικών ερμηνειών και επιλεκτικής προώθησης μεταμεσονύκτιων ΦΕΚ, λίγες μόνο ώρες πριν την κρίσιμη συνεδρίαση, που ήταν ο προφανής στόχος της παρέμβασης. Δεν θέλω να επεκταθώ στο θέμα των ανεξαρτήτων αρχών, που αναμφίβολα θα μας απασχολήσει έντονα το επόμενο διάστημα. Θέλω όμως, να επισημάνω ότι η πολιτική εξουσία δεν θα είχε βρει, με τέτοια ευκολία, ευεπίφορο έδαφος παρέμβασης σαν και αυτές που πρόσφατα εμφιλοχώρησαν εάν η δικαιοσύνη είχε κινηθεί ταχύτερα και είχε ολοκληρωθεί εγκαίρως η ποινική διερεύνηση της υπόθεσης των παρακολουθήσεων.

Η υπόθεση αυτή, όμως, δίδει, παράλληλα, αφορμή να ξανασκεφτούμε το επίμονο πρόβλημα της αλληλεξάρτησης, ή των υπονοιών τοιαύτης, μεταξύ εκτελεστικής και δικαστικής εξουσίας, επ’ αφορμή των διορισμών, αφυπηρετούντων δικαστών σε κρίσιμες κρατικές θέσεις με αποφάσεις της εκτελεστικής εξουσίας. Η πάγια θέση του δικηγορικού σώματος είναι ότι η δυνατότητα διορισμού συνταξιούχων δικαστών, ή δικαστών που παραιτούνται, σε κρατικές θέσεις μπορεί να δημιουργήσει ενδεχομένως, πεδίο υστερόβουλων σκέψεων. Όλοι γνωρίζουμε ότι υπάρχουν εξαίρετοι δικαστές που κόσμησαν και κοσμούν, ιδίως τις ανεξάρτητες αρχές, με το ήθος, τις γνώσεις και τη συσσσωρευμένη πείρα τους. Έχει έρθει όμως η ώρα να δημιουργηθούν τα κατάλληλα θεσμικά αντίβαρα προκειμένου να αποκλειστεί με κάθε τρόπο, οποιαδήποτε υπόνοια αλληλεπίδρασης θεσμικά και συνταγματικά ανεπίτρεπτης.

Περνώ τώρα σ’ ένα ζήτημα που υπαινίχθηκα στην αρχή της όδε παρέμβασής μου. Ο διάλογος των παραγόντων της Δικαιοσύνης πρέπει να αποκτήσει θεσμικά χαρακτηριστικά και να παγιωθεί. Μόνο έτσι θα μπορεί να δίνει λύσεις στα καθημερινά προβλήματα.

Σε αυτή την κατεύθυνση κινείται η πρότασή μας για τη θέσπιση ενός κοινού Κώδικα Δεοντολογίας, που θα διέπει τις σχέσεις όλων των εμπλεκομένων φορέων και προσώπων περί την απονομή της Δικαιοσύνης, παραμένει, θεωρώ, επίκαιρη. Ο πειθαρχικός κολασμός των αξιόμεπτων συμπεριφορών θα διενεργείται αποτελεσματικά από τα αρμόδια κατά νόμο όργανα, και θα περιφρουρείται το κύρος τόσο του δικαστικού, όσο και του δικηγορικού και εισαγγελικού σώματος. Ταυτόχρονα, θα αποτραπούν ατυχείς σκέψεις που είδαν το φως της δημοσιότητας, σχετικά με την άμεση από έδρας επιβολή «ποινών τάξεως» σε δήθεν «απείθαρχους» δικηγόρους. Η πειθαρχική διαδικασία οφείλει να έχει και αυτή εχέγγυα δίκαιης δίκης, και άρα κάθε αξιόμεμπτη συμπεριφορά πρέπει να κρίνεται από ανεξάρτητο και αμερόληπτο όργανο, διάφορο ασφαλώς του εκάστοτε πειθαρχικώς εγκαλούντος. Φρονώ ότι η προσπάθεια πρέπει να είναι κοινή και να έχει ανάλογη συνέχεια απ’ όλες τις πλευρές. 

Θεωρώ θεσμικό καθήκον του δικηγορικού σώματος να κρατάει ζωντανό τον δημόσιο διάλογο για τα ζέοντα αυτά θέματα για τη δικαιοσύνη και την απονομή της. Οι παραπάνω θέσεις συγκροτούν, άλλωστε, κατά τη γνώμη μου τον βασικό μεταρρυθμιστικό άξονα που έχει ανάγκη ο χώρος της δικαιοσύνης μακριά από συντεχνιασμούς και κοντόθωρες λογικές. Ώστε το δικαστικό σύστημα να πάψει να είναι κλειστό, αυτοποιητικό, αυτοαναφορικό. Να πάψει να βρίσκεται στη φορμόλη του κοινωνικού γίγνεσθαι. Αν επιτρέπαμε κάτι τέτοιο να συμβεί θα επρόκειτο για δικαιοκρατική και δημοκρατική έκπτωση.

Το αγαθό της Δικαιοσύνης υπηρετείται πρωτίστως μέσα από τον αμοιβαίο σεβασμό, την εποικοδομητική συνέργεια, και την έμπρακτη προσήλωση του δικηγορικού και δικαστικού σώματος στο ιδανικό που ταχθήκαμε να υπηρετούμε.

Πριν σας αφήσω θέλω να μοιραστώ μαζί σας τους στίχους του αγαπημένου ποιητή, του Οδυσσέα Ελύτη:

«Μέσα στη θλίψη της απέραντης μετριότητας,

Που μας πνίγει από παντού, παρηγοριέμαι ότι κάπου,

Σε κάποιο καμαράκι, κάποιοι πεισματάρηδες

Αγωνίζονται να εξουδετερώσουν τη φθορά»

Ας γίνουμε εμείς, οι λειτουργοί και συλλειτουργοί της Θέμιδας, οι πεισματάρηδες που αγωνίζονται να εξουδετερώσουν τη φθορά. Τη φθορά των αρχών, των αξιών, της Δικαιοσύνης. Αυτή είναι η πραγματική ελπίδα του τόπου τούτου”.

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr