Πόλεμος στην Ουκρανία: Μπορούν να εντοπιστούν οι πραγματικοί δικαιούχοι των ρωσικών δισεκατομμυρίων σε ΕΕ και Ελβετία;

Εισβολή στην Ουκρανία: Η ΕΕ ενήργησε. Το ίδιο και η Ελβετία. Προχωρούν στη δέσμευση των κεφαλαίων μεγάλου αριθμού Ρώσων υπηκόων, μεταξύ των οποίων και των αποκαλούμενων ολιγαρχών. Ειδικά για την Ελβετία όμως, μια χώρα με ιστορική και συνταγματικά κατοχυρωμένη «ουδετερότητα», που δεν ανήκει στην Ε.Ε., η απόφαση, πέραν της πολιτικής της σπουδαιότητας, έχει και μείζονα πρακτική σημασία όσον αφορά το εγχείρημα του «παγώματος» των ρωσικών κεφαλαίων, όπως εξηγεί στο dikastiko.gr, o διαπρεπής νομικός Ηλίας Μπίσιας, Δρ. Νομ. Παν/μιου Ζυρίχης, Δικηγόρος Αθηνών κ΄ Ελβετίας . Κι αυτό γιατί στις ελβετικές τράπεζες βρίσκονται κατατεθειμένα, σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεθνούς Τράπεζας Διεθνών Διεκπεραιώσεων της Βασιλείας (BIS) περί τα 11 δισεκατομμύρια Δολάρια Ρώσων καταθετών. Άλλες πηγές εκτιμούν ότι τα κεφάλαια ρωσικών συμφερόντων στις ελβετικές τράπεζες ξεπερνούν τα 100 δισεκατομμύρια Δολάρια. Με βάση λοιπόν τα δεδομένα αυτά, οι ελβετικές τράπεζες θα κληθούν να διαδραματίσουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην υλοποίηση της δέσμευσης των ρωσικών κεφαλαίων μέσα στον ευρωπαϊκό χώρο.

Pixabay

Μπορούν;

Το ερώτημα όμως είναι αν οι μηχανισμοί ελέγχου μπορούν να φτάσουν στους πραγματικούς δικαιούχους των λογαριασμών. Κι αυτό γιατί εχει αναδειχτεί γενικότερα το ζήτημα των δυνατοτήτων εντοπισμού κεφαλαίων, τα οποία ελέγχονται μεν de facto από φυσικά πρόσωπα, ενώ τελούν τύποις υπό την κυριότητα τρίτων, συνήθως αλλοδαπών κεφαλαιουχικών εταιρειών ή λοιπών νομικών οντοτήτων (Foundations, Trusts κλπ.).

Ο κ. Μπίσιας θεωρεί πως “αναγκαία προϋπόθεση της δέσμευσης των εν λόγω κεφαλαίων είναι το χρηματοπιστωτικό ίδρυμα όπου τηρούνται οι υπό έρευνα λογαριασμοί να έχει πλήρη γνώση του πραγματικού δικαιούχου και να έχουν εξαντληθεί οι νόμιμες δυνατότητες διακρίβωσής του. Τυχόν υποβολή ψευδών στοιχείων περί του προσώπου αυτού οδηγεί αναπόδραστα στην ματαίωση της δέσμευσης, καθόσον η ταυτοποίηση του φυσικού προσώπου που αναζητείται καθίσταται ανέφικτη. Ωστόσο, η υποβολή ψευδών στοιχείων περί του πραγματικού δικαιούχου συνιστά αξιόποινη πράξη η οποία επιφέρει – μεταξύ άλλων – την κατάσχεση των περιουσιακών στοιχείων από τις αρμόδιες διωκτικές αρχές ως προϊόντα εγκλήματος”.

Διαβάστε την ανάλυση του Ηλία Μπίσια: Πόλεμος στην Ουκρανία – Το κυνήγι των Ρωσικών κεφαλαίων σε ΕΕ και Ελβετία και οι δυνατότητες εντοπισμού των πραγματικών δικαιούχων.

1. «Δέσμευση κεφαλαίων Ρώσων υπηκόων στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.)

Ένα από τα πρώτα περιοριστικά μέτρα που έλαβε η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) με αφορμή την πρόσφατη στρατιωτική επίθεση της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας είναι η δέσμευση των κεφαλαίων μεγάλου αριθμού Ρώσων υπηκόων που συνδέονται με δράσεις που υπονομεύουν ή απειλούν την εδαφική ακεραιότητα, την κυριαρχία και την ανεξαρτησία της Ουκρανίας. Η σχετική απόφαση (2022/329) του Συμβουλίου που δημοσιεύτηκε την  25.02.2022 στην επίσημη Εφημερίδα της Ε.Ε., αναφέρει – μεταξύ άλλων – στο άρθρο 1 παρ. 2) 1 περ. α) τα εξής:

«1.        Δεσμεύονται όλα τα κεφάλαια και οι οικονομικοί πόροι που τελούν υπό την κυριότητα, την κατοχή ή τον έλεγχο:  

α)            φυσικών προσώπων υπεύθυνων για δράσεις ή πολιτικές που υπονομεύουν ή απειλούν την εδαφική ακεραιότητα, την κυριαρχία και την ανεξαρτησία της Ουκρανίας ή τη σταθερότητα ή την ασφάλεια στην Ουκρανία ή που στηρίζουν ή εφαρμόζουν τέτοιες δράσεις ή πολιτικές ή που παρεμποδίζουν το έργο διεθνών οργανισμών στην Ουκρανία.  

[ … ]

1. Δέσμευση ρωσικών κεφαλαίων φυσικών προσώπων στην Ελβετία

H Eλβετία, μια χώρα με ιστορική και συνταγματικά κατοχυρωμένη «ουδετερότητα», που δεν ανήκει στην Ε.Ε., ανακοίνωσε στις 28.02.2022 ότι θα προβεί ομοίως σε αντίστοιχες με την Ε.Ε. δεσμεύσεις ρωσικών κεφαλαίων στο έδαφός της, λαμβάνοντας σαφή θέση υπέρ της Ουκρανίας.

Η εν λόγω απόφαση, πέραν της πολιτικής της σπουδαιότητας, έχει και μείζονα πρακτική σημασία όσον αφορά το εγχείρημα του «παγώματος» των ρωσικών κεφαλαίων καθεαυτό, ιδιαίτερα μάλιστα εάν ληφθεί υπόψη ότι στις ελβετικές τράπεζες βρίσκονται κατατεθειμένα, σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεθνούς Τράπεζας Διεθνών Διεκπεραιώσεων της Βασιλείας (BIS) περί τα 11  δισεκατομμύρια Δολάρια Ρώσων καταθετών. Άλλες πηγές εκτιμούν ότι τα κεφάλαια ρωσικών συμφερόντων στις ελβετικές τράπεζες ξεπερνούν τα 100 δισεκατομμύρια Δολάρια. Με βάση τα δεδομένα αυτά, γίνεται ευχερώς αντιληπτό ότι οι ελβετικές τράπεζες θα κληθούν να διαδραματίσουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην υλοποίηση της δέσμευσης των ρωσικών κεφαλαίων μέσα στον ευρωπαϊκό χώρο.

3. Ο «έλεγχος» των περιουσιακών στοιχείων από φυσικά πρόσωπα ως κριτήριο επιβολής δέσμευσης τραπεζικών λογαριασμών

Όπως  αποτυπώθηκε στην προαναφερόμενη απόφαση της Ε.Ε., το «πάγωμα» των επίμαχων ρωσικών κεφαλαίων θα συντελείται όχι μόνο στις περιπτώσεις όπου τα υπό δέσμευση κεφάλαια βρίσκονται στην κυριότητα των Ρώσων καταθετών, αλλά και στις περιπτώσεις εκείνες όπου τα τελευταία τελούν υπό τον «έλεγχό» τους.

Η τελευταία περίπτωση αναδεικνύει το γενικότερο ζήτημα των δυνατοτήτων εντοπισμού κεφαλαίων, τα οποία ελέγχονται μεν de facto από φυσικά πρόσωπα, ενώ τελούν τύποις υπό την κυριότητα τρίτων, συνήθως αλλοδαπών κεφαλαιουχικών εταιρειών ή λοιπών νομικών οντοτήτων (Foundations, Trusts κλπ.). 

Στο πλαίσιο αυτό τίθεται ευλόγως το ερώτημα, εάν η διάκριση μεταξύ του πραγματικού ελέγχου και της τυπικής κυριότητας των επίμαχων κεφαλαίων διευκολύνει τη συγκάλυψη των υπό έρευνα πραγματικών δικαιούχων (beneficial owners) και σε θετική περίπτωση κατά πόσο αυτή η επιλογή αυτή δύναται να παρακάμψει την δέσμευση των επίμαχων κεφαλαίων.

Οι σκέψεις που ακολουθούν εστιάζουν στους υφιστάμενους μηχανισμούς εντοπισμού των πραγματικών δικαιούχων ελβετικών τραπεζικών λογαριασμών, οι οποίοι τηρούνται επ΄ ονόματι κεφαλαιουχικών εταιρειών, Ιδρυμάτων (Foundations) ή εμπιστευμάτων (Trust), αλλά τελούν εν τοις πράγμασι υπό τον έλεγχο φυσικών προσώπων.

4. Ο ρόλος των αλλοδαπών κεφαλαιουχικών εταιρειών και λοιπών νομικών οντοτήτων υπό το πρίσμα του ελέγχου περιουσιακών στοιχείων φυσικών προσώπων

Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις εκείνων που για διαφόρους λόγους επιλέγουν την μεταβίβαση μέρους ή ακόμα και του συνόλου των περιουσιακών τους στοιχείων σε αλλοδαπές νομικές οντότητες. Από νομικής άποψης οι μεταβιβάσεις αυτές συνιστούν πλήρη αποξένωση του φυσικού προσώπου από τα μεταβιβαζόμενα περιουσιακά στοιχεία. Τοιουτοτρόπως, προσωπικές τραπεζικές καταθέσεις, αξιόγραφα, πολύτιμα μέταλλα, ακίνητα, πλοία κλπ. αλλάζουν κυριότητα, ενώ ο πραγματικός δικαιούχος (beneficial owner/ μεταβιβάζων) περιορίζεται απλώς στην άσκηση δικαιωμάτων ελέγχου των ανωτέρω μορφωμάτων, χάνοντας ωστόσο την άμεση εξουσία διάθεσης των περιουσιακών στοιχείων που κατείχε πριν τη μεταβίβαση.

4.1          Στην πράξη ο έλεγχος αυτός συντελείται ως επί τω πλείστον άμεσα με συμφωνίες μεταξύ του πραγματικού δικαιούχου και των νομίμων εκπροσώπων των ως άνω οντοτήτων, σύμφωνα με τις οποίες οι τελευταίοι ασκούν τα καθήκοντα εκπροσώπησης ως καταπιστευματοδόχοι (Trustees/Treuhänder), δηλαδή, κατ΄ εντολή και για λογαριασμό του πραγματικού δικαιούχου.

Η νομική θέση που καταλαμβάνει ο πραγματικός δικαιούχος στις προαναφερόμενες οντότητες εξαρτάται πρωτίστως από τον επιδιωκόμενο σκοπό αλλά και τα κίνητρα που τον ωθούν να προβεί στις εν λόγω μεταβιβάσεις. Συνήθως, ο πραγματικός δικαιούχος καταλαμβάνει τη θέση του πλειοψηφικού μετόχου στις κεφαλαιουχικές εταιρείες και αποφεύγει για λόγους εχεμύθειας την ανάμειξή του στην εμφανή εκπροσώπηση και διοίκησή τους. Με τον τρόπο αυτό ο μέτοχος ασκεί αφ’ ενός μεν έμμεσο έλεγχο του νομικού προσώπου, αφ’ ετέρου δε άμεσο έλεγχο μέσω της καθοδήγησης του καταπιστευματοδόχου που ο ίδιος έχει ορίσει.

4.2          Οι λόγοι που ωθούν ένα φυσικό πρόσωπο να μεταβιβάσει τα περιουσιακά του στοιχεία στις προαναφερόμενες οντότητες και κατά συνέπεια να απωλέσει την κυριότητα και  το άμεσο δικαίωμα διάθεσής τους είναι ποικίλοι. Δεσπόζουσα θέση κατέχουν οι λόγοι νόμιμης φοροαποφυγής (tax planning) στις διασυνοριακές εμπορικές συναλλαγές, η προστασία των περιουσιακών στοιχείων από τρίτους μέσω της παρεχόμενης ανωνυμίας (asset protection), ή ο σχεδιασμός της κληρονομικής διαδοχής (estate planning). Έπονται η απόκρυψη των περιουσιακών στοιχείων με σκοπό την φοροδιαφυγή ή/και η νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες (money laundering).

4.3          Στις τελευταίες περιπτώσεις είναι γνωστό ότι η μεταβίβαση των περιουσιακών στοιχείων και η διατήρηση τους υπό των «μανδύα» των ανωτέρω μορφωμάτων συνιστούν κακουργηματικές αξιόποινες πράξεις, καθόσον οι πράξεις αυτές ενέχουν σκοπό συγκάλυψης της παράνομης προέλευσης των περιουσιακών στοιχείων που υποκρύπτονται.

Υπαίτιοι των εν λόγω αξιοποίνων πράξεων, δεν είναι μόνο εκείνοι που μεταβιβάζουν τυχόν παράνομα περιουσιακά στοιχεία στα λεγόμενα «οχήματα» νομιμοποίησης, δηλαδή στις επίμαχες αλλοδαπές εταιρείες, Ιδρύματα ή Trust, αλλά και εκείνοι που συμμετέχουν με οποιαδήποτε οργανική ιδιότητα στην εκπροσώπησή τους, συνήθως ως Διευθυντές ή μέλη των Διοικητικών Συμβουλίων τους – ή Trustees στα εμπιστεύματα – και στη διατήρηση της νομιμοφάνειας που τους έχουν προσδώσει.

5. Μηχανισμοί εντοπισμού των «πραγματικών δικαιούχων» (beneficial owners) που ελέγχουν αλλοδαπές εταιρείες και λοιπές οντότητες υπό το πρίσμα της ελβετικής νομοθεσίας για τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες

5.1          Τραπεζικοί λογαριασμοί ελβετικών και αλλοδαπών κεφαλαιουχικών εταιρειών / Εντοπισμός του προσώπου που ασκεί έλεγχο

Ο εντοπισμός του πραγματικού δικαιούχου περιουσιακών στοιχείων που βρίσκονται σε εταιρικό λογαριασμό κεφαλαιουχικής εταιρείας (μη εισηγμένης στο Χρηματιστήριο) συντελείται με δήλωση στο χρηματοπιστωτικό ίδρυμα, όπου τηρούνται οι λογαριασμοί, των στοιχείων των φυσικών προσώπων που είναι μέτοχοι της εν λόγω εταιρείας και η συμμετοχή τους στο εταιρικό κεφάλαιο είναι ίση ή μεγαλύτερη του 25%. Στις περιπτώσεις  κεφαλαιουχικών εταιρειών με μετόχους που κατέχουν μετοχικά μερίδια κάτω του 25%, δηλώνονται ως πραγματικοί δικαιούχοι, τα πρόσωπα που ελέγχουν την εταιρεία με οποιοδήποτε άλλο τρόπο. Εάν δεν είναι εφικτός ο εντοπισμός των πραγματικών δικαιούχων με τον προαναφερόμενο τρόπο, τότε καταχωρούνται τα πρόσωπα που διοικούν την εταιρεία (άρθρο 2^α παρ. 3 GewG).

H υποχρέωση υποβολής δήλωσης περί των στοιχείων των ανωτέρω προσώπων σύμφωνα με τα ανωτέρω συνιστά υποχρέωση των εκπροσώπων του νομικού προσώπου, επ΄ ονόματι του οποίου τηρείται ο λογαριασμός (account holder), ενώ η παράλειψή της τιμωρείται.

5.2          Αναφορικά με τις ελβετικές κεφαλαιουχικές εταιρείες θα πρέπει να σημειωθεί ότι από τον Ιούνιο του 2019 υφίσταται υποχρέωση καταχώρισης στο ειδικό βιβλίο των ονομαστικών μετοχών των φυσικών εκείνων προσώπων που κατέχουν σε μετοχές ποσοστό ίσο ή μεγαλύτερο του 25% του κεφαλαίου της εταιρείας, ενώ στην περίπτωση που ο μέτοχος είναι νομικό πρόσωπο, προβλέπεται υποχρέωση δήλωσης των στοιχείων του φυσικού προσώπου, το οποίο ελέγχει το εν λόγω νομικό πρόσωπο. Με τον τρόπο αυτό συντελείται ενδοεταιρικά ο εντοπισμός του πραγματικού δικαιούχου, ο οποίος εν τοις πράγμασι ταυτίζεται με το πρόσωπο που ελέγχει τα περιουσιακά της στοιχεία.

5.3          Λογαριασμοί αλλοδαπών ιδρυμάτων (Foundations) και εμπιστευμάτων (Trust)

Για λογαριασμούς που τηρούνται επ΄ονόματι ανακλητών και μη ανακλητών (revocable, irrevocable) αλλοδαπών Iδρυμάτων και εμπιστευμάτων, ισχύουν αναφορικά με τον εντοπισμό του πραγματικού δικαιούχου όσα προαναφέρθηκαν για τις κεφαλαιουχικές εταιρείες. Επιπρόσθετα, οι ως άνω οντότητες θα πρέπει να αναφέρουν τα πλήρη στοιχεία του Ιδρυτή / Εμπιστευματοδόχου (Settlor), των δικαιούχων των περιουσιακών στοιχείων (Beneficiaries) καθώς και εκείνα του εκπιστευματοδόχου (Trustee).

Σημειωτέον επίσης ότι δεν προβλέπεται επί του παρόντος στην Ελβετία σύσταση  Κεντρικού Μητρώου Πραγματικών Δικαιούχων εταιρικών και άλλων νομικών οντοτήτων, αντίστοιχου με αυτό που θεσπίστηκε πρόσφατα σε πολλές χώρες της Ε.Ε. συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας (ν. 4557/2018 / 4734/2020).

6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

α.            Το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο για την νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες στην Ελβετία προσομοιάζει με αυτό που ισχύει στις χώρες της Ε.Ε.  Κρίνεται δε καταρχήν επαρκές όσον αφορά στον εντοπισμό του πραγματικού δικαιούχου των ρωσικών κεφαλαίων που βρίσκονται σε λογαριασμούς εταιρειών και λοιπών νομικών οντοτήτων.

β.            Αναγκαία προϋπόθεση της δέσμευσης των εν λόγω κεφαλαίων είναι το χρηματοπιστωτικό ίδρυμα όπου τηρούνται οι υπό έρευνα λογαριασμοί να έχει πλήρη γνώση του πραγματικού δικαιούχου και να έχουν εξαντληθεί οι νόμιμες δυνατότητες διακρίβωσής του. Τυχόν υποβολή ψευδών στοιχείων περί του προσώπου αυτού οδηγεί αναπόδραστα στην ματαίωση της δέσμευσης, καθόσον η ταυτοποίηση του φυσικού προσώπου που αναζητείται καθίσταται ανέφικτη. Ωστόσο, η υποβολή ψευδών στοιχείων περί του πραγματικού δικαιούχου συνιστά αξιόποινη πράξη η οποία επιφέρει – μεταξύ άλλων – την κατάσχεση των περιουσιακών στοιχείων από τις αρμόδιες διωκτικές αρχές ως προϊόντα εγκλήματος.

γ.            Συνεπώς, η αυστηρή τήρηση της προβλεπόμενης διαδικασίας ταυτοποίησης του πραγματικού δικαιούχου εκ μέρους των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων καθ΄ όλη τη διάρκεια της τραπεζικής σχέσης, σε συνδυασμό με τον έλεγχο συμμόρφωσης των από τις αρμόδιες εποπτικές αρχές, αποτελούν προαπαιτούμενα όχι μόνο για το πάγωμα των επίμαχων ρωσικών κεφαλαίων αλλά γενικότερα για την εξασφάλιση της διαφάνειας στον διεθνή χρηματοπιστωτικό τομέα».

*Ηλίας Μπίσιας, Δρ. Νομ. Παν/μιου Ζυρίχης, Δικηγόρου Αθηνών κ΄ Ελβετίας Mέλος των Δικηγορικών Συλλόγων Αθηνών (Δ.Σ.Α.), Zυρίχης, Ελβετίας (ZAV, SAV), Φρανκφούρτης, Γερμανίας  (RAK, DAV)

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr