Τέσσερις δικαστές γράφουν στο dikastiko.gr για τις τρέχουσες εξελίξεις στη Διοικητική Δικαιοσύνη

Οι τρέχουσες εξελίξεις στη Δικαιοσύνη: Οι ‘‘μεταρρυθμίσεις’’ που εκτυλίσσονται τα τελευταία χρόνια στη Δικαιοσύνη δεν είναι κεραυνός εν αιθρία. Έχοντας αποτυπωθεί τόσο στο Ελληνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (βλ. σχετ. https://www.minfin.gr/web/guest/tameio-anakampses/ όπου και ο οικείος Κανονισμός), όσο και σε άλλη συναφή κείμενα, όπως π.χ. η Έκθεση της Επιτροπής Πισσαρίδη, το τελικό κείμενο της οποίας συντάχθηκε στις 14.11.2020 (βλ. σχετ. https://government.gov.gr/schedio-anaptixis-gia-tin-elliniki-ikonomia/), υλοποιούν την κατεύθυνση της ΕΕ να τεθεί η Δικαιοσύνη στην υπηρεσία της οικονομικής ανάπτυξης και, ειδικότερα, να καταστεί η Δικαιοσύνη πυλώνας προσέλκυσης επενδύσεων. Προς εμφατική διακήρυξη της στόχευσης αυτής μάλιστα, ο άξονας (υπ. αριθ. 4.3) του Σχεδίου Ανάκαμψης που αφορά τη Δικαιοσύνη εντάχθηκε στο πεδίο «Ιδιωτικές επενδύσεις, οικονομικός και θεσμικός μετασχηματισμός».

Επισημαίνουμε τους βασικούς προσανατολισμούς των μεταρρυθμίσεων:

1. Επανασχεδιασμός του δικαστικού χάρτη στην κατεύθυνση των καταργήσεων/συγχωνεύσεων δικαστηρίων (σε συνδυασμό με την εισαγωγή των λεγόμενων τηλεματικών διαδικασιών) στη λογική κόστους – οφέλους. Εφόσον το σχέδιο αυτό πραγματωθεί η πρόσβαση στη Δικαιοσύνη θα καταστεί ακόμα πιο απρόσιτη για μεγάλα τμήματα του πληθυσμού, ειδικά για όσους ζουν κι εργάζονται μακριά από τα μεγάλα αστικά κέντρα. 
2. Υποβάθμιση της δικαστικής προστασίας που αφορά τους πολλούς. Θέσπιση νέων δικονομικών βαρών, περαιτέρω αύξηση του κόστους της δίκης, προώθηση της διαμεσολάβησης ή άλλων μορφών εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών, με συμμετοχή ή όχι του δικαστή (π.χ. στάδιο ενδοδικαστικής επίλυσης, επικύρωση από τον δικαστή τυχόν εξωδικαστικής συμφωνίας κ.λπ.).
3. Αναβάθμιση -αντιθέτως- της δικαστικής προστασίας που θα αφορά τις υποθέσεις των λεγόμενων στρατηγικών επενδυτών (δημιουργία ειδικών τμημάτων ως προς τις υποθέσεις σημαντικού οικονομικού ενδιαφέροντος, ειδική επιμόρφωση των δικαστών σε θέματα οικονομικής επιστήμης και χρηματοοικονομικών, νομοθέτηση δικονομικών διατάξεων που θα θέτουν «εύλογες χρονικές προθεσμίες για την πρόοδο και περάτωση των δικών αυτών» κ.ά.).
4. Αλλαγές στην οργανωτική δομή των δικαστηρίων με μεθόδους που προσομοιάζουν στη διοίκηση πολυεθνικών επιχειρήσεων (εισαγωγή μεθόδων management, εξωστρέφεια, εμφάνιση στοιχείων ανταγωνισμού μεταξύ των δικαστηρίων κ.λπ.). 
5. Εισαγωγή αλγόριθμων και στοιχείων Τεχνητής Νοημοσύνης κατά τρόπο που σταδιακά θα οδηγούν σε αυτοματοποιημένη δικαστική κρίση.
6. Αλλαγή του τρόπου αξιολόγησης και εξέλιξης των δικαστών (αλλά και των δικαστικών υπαλλήλων). Η εξέλιξη των δικαστών, ειδικά, αποσυνδέεται από την επετηρίδα, ενώ η έμφαση δεν δίνεται πια στην ποιότητα των αποφάσεών τους, αλλά στο ποσοτικό κριτήριο, την ταχύτητα, την πορεία της επιμόρφωσής τους, τις ψηφιακές τους δεξιότητες, τα διοικητικά τους χαρακτηριστικά, τα εξωδικαστικά τους καθήκοντα (συμμετοχή σε επιτροπές) κ.λπ. Σε μία πορεία, εφόσον συνεχιστεί (ως απόρροια των μέτρων που υλοποιούνται) η μείωση της ροής των υποθέσεων, ειδικά στα διοικητικά δικαστήρια, η συμμετοχή των δικαστών σε κάθε λογής επιτροπές (όπου στην ουσία θα απονέμεται η δικαστική προστασία στους πολλούς) θα αποτελεί το κύριο έργο αυτών.
7. Συγκρότηση και λειτουργία γραφείου συλλογής και επεξεργασίας στατιστικών στοιχείων δικαστηρίων με σκοπό τον έλεγχο της υλοποίησης των μεταρρυθμίσεων.    

  Τα παραπάνω σχέδια, τα οποία αντικειμενικά υποβαθμίζουν τη δικαστική προστασία και τον θεσμικό ρόλο του δικαστή, υλοποιούνται τα τελευταία χρόνια με την πλήρη ανοχή ή ακόμα και συγκατάθεση των δικαστικών ενώσεων. Ειδικά η Ένωση Διοικητικών Δικαστών -με επιλογή του απερχόμενου προεδρείου της- απουσιάζει εθελοντικά από κάθε κρίσιμη εξέλιξη.

dikastiko.gr

Οι βασικές θέσεις και προτάσεις της ομάδας μας: Η αλλαγή που πασχίζουμε να φέρουμε στην Ένωση αφορά τη συνολική εικόνα:   

1. Η Ένωση πρέπει να παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις στη Δικαιοσύνη, να κατανοεί την ουσία των σχεδιασμών που την αφορούν, να αντιπαλεύει όσους σχεδιασμούς και ‘‘μεταρρυθμίσεις’’ συνιστούν οπισθοδρόμηση και να διαμορφώνει αυτοτελώς προτάσεις με πυξίδα τη διεύρυνση του δικαιώματος δικαστικής προστασίας. Ως διοικητικοί δικαστές δεν αναβαθμιζόμαστε (αντιθέτως απαξιωνόμαστε) όσο επεκτείνεται ένα πλαίσιο που καθιστά την πρόσβαση στα δικαστήρια ευχερή μόνο στους οικονομικά ισχυρούς. Θα πρέπει να προβληματίσει έντονα τους συναδέλφους η τάση μείωσης της εισροής υποθέσεων στα δικαστήριά μας, φαινόμενο καθόλου συγκυριακό, αποτέλεσμα των κάθε λογής δικονομικών εμποδίων των τελευταίων ετών, της πιλοτικής δίκης που αποθαρρύνει από την άσκηση ενδίκων βοηθημάτων και της διαχρονικής υποχρηματοδότησης της Δικαιοσύνης. 

Όσον αφορά τη διοικητική δίκη η ομάδα μας θεωρεί σημαντικές κατευθύνσεις, ιδίως, την επεξεργασμένη και στη βάση αρχών μεταβολή του κριτηρίου της κατά τόπο αρμοδιότητας προς διευκόλυνση των πολιτών ειδικά της επαρχίας, την επέκταση της εξουσίας του δικαστηρίου στις φορολογικές διαφορές, την κατάργηση/μείωση των παραβόλων, την κατάργηση της υποχρέωσης καταβολής του 20% του οφειλόμενου κυρίου φόρου ως προϋπόθεση παραδεκτού της έφεσης, τη μείωση του ορίου του εκκλητού, την κατάργηση ή τον περιορισμό της ενδικοφανούς διαδικασίας στις φορολογικές διαφορές, την απλοποίηση της διαδικασίας διακοπής και επανάληψης δίκης, την κατάργηση θεσμών που προσφέρουν μόνο άσκοπο φόρτο, όπως π.χ. ο θεσμός του εισηγητή δικαστή στις διοικητικές διαφορές ουσίας ή ο αντίστοιχος της ενδοδικαστικής επίλυσης των διαφορών από αγωγές για απαιτήσεις από δημόσιες συμβάσεις και τη δημιουργία ενός σώματος πραγματογνωμόνων με επιστημονικό προσωπικό που θα συνδράμει το δικαστήριο όταν θα απαιτούνται ειδικές γνώσεις επιστήμης ή τέχνης και την ισχυροποίηση της νομικής βοήθειας. 

Την επόμενη διετία αναμένεται να αρχίσει η υλοποίηση των σχεδίων κατάργησης/συγχώνευσης διοικητικών δικαστηρίων, αφού κάτι τέτοιο αποτελεί όρο του Ταμείου Ανάκαμψης για αποδέσμευση κονδυλίων στο πλαίσιο προσέλκυσης επενδύσεων. Ήδη ολοκληρώθηκε η πρώτη και ιδιαίτερα εμφατική πράξη του συγκεκριμένου πυλώνα μεταρρυθμίσεων, η κατάργηση των ειρηνοδικείων (ν. 5108/2024), με δυσμενείς συνέπειες για μεγάλες κατηγορίες ενδιαφερόμενων (διαδίκων) και δυστυχώς χωρίς αντιδράσεις από τα προεδρεία των Ενώσεων, παρά τη μαχητική στάση των δικαστικών υπαλλήλων και των συλλειτουργών της Δικαιοσύνης. Εξάλλου, στις 10.12.2024 δοκιμάστηκε στο Διοικητικό Πρωτοδικείο Πάτρας η πρώτη τηλεματική δίκη. Κατά την άποψή μας, δεν πρόκειται για μία «νέα τεχνολογική δυνατότητα», που θα χρησιμοποιηθεί για τη διευκόλυνση του πολίτη και την επέκταση της λειτουργίας των ήδη υφιστάμενων Δικαστηρίων προς όφελός του. Αντίθετα, η τηλεματική δίκη είναι ενταγμένη στον Δικαστικό Καλλικράτη και προετοιμάζει την αντικατάσταση υφιστάμενων δικαστηρίων (με τηλεματικά). Η αντικατάσταση αυτή σε πρώτη φάση, έως τις 31.12.2026, θα αφορά τις μεταβατικές έδρες των διοικητικών δικαστηρίων (όπως ήδη έχει νομοθετηθεί), σε δεύτερη φάση όμως θα αφορά και κύριες έδρες διοικητικών δικαστηρίων. Σε κάθε περίπτωση η τηλεματική δίκη υποβαθμίζει τη ζωντανή διαδικασία στο ακροατήριο, με συνέπεια να ελλοχεύει ο κίνδυνος της στεγανοποίησης του δικαστή και της δυσχέρανσης του ελέγχου του, στον οποίο κατά το Σύνταγμα αποσκοπεί η δημόσια συνεδρίαση, ενώ, η κατάργηση της «φυσικής» έδρας των δικαστηρίων αποξενώνει ακόμη περαιτέρω τον δικαστή από την κοινωνία που δικάζει. Η ομάδα μας θα δώσει όλες της τις δυνάμεις ώστε να μην καταργηθούν/συγχωνευθούν διοικητικά δικαστήρια, κάτι που θα έχει επιπλέον αρνητικές συνέπειες για τους πολίτες που επιθυμούν να προσφύγουν σε αυτά και ιδίως των οικονομικά ασθενέστερων και εκείνων που ζουν στην περιφέρεια. Στη μάχη αυτή πρέπει να θεωρούμε συμμάχους τόσο τις τοπικές κοινωνίες, όσο και την πλειοψηφία των δικηγόρων (άλλωστε η μείωση του αριθμού των δικαστηρίων ευνοεί τη συγκέντρωση της δικαστηριακής ύλης στις ισχυρές δικηγορικές εταιρείες και τα μεγάλα δικηγορικά γραφεία σε βάρος της πλειοψηφίας των δικηγόρων).  

Ειδικά την τρέχουσα περίοδο υπάρχει για την Ένωσή μας η αυξημένη ευθύνη υποβολής (μέσα από συλλογικές διαδικασίες) προτάσεων που θα αφορούν την επικείμενη συνταγματική αναθεώρηση, η οποία αναμένεται να επικεντρωθεί στον τομέα της Δικαιοσύνης. Σημειώνεται ότι ήδη στον δημόσιο διάλογο έχουν τεθεί προτάσεις όπως η αύξηση του ορίου αποχώρησης των δικαστών, παρατείνοντας σε αντιεπιστημονική βάση τον εργασιακό βίο και η πρόβλεψη στο Σύνταγμα της πιλοτικής δίκης ή Συνταγματικού Δικαστηρίου, με περαιτέρω περιορισμό ή κατάργηση του διάχυτου ελέγχου συνταγματικότητας. Η θέση της Ένωσης θα πρέπει να καθοριστεί κατόπιν επιστημονικής συζήτησης και με συλλογικές διαδικασίες, ενώ η δημόσια παρέμβασή της πρέπει να είναι δυναμική.  

2. Η Ένωση οφείλει να υπερασπίζεται όλα τα σύγχρονα μισθολογικά, εργασιακά και ασφαλιστικά δικαιώματα των μελών της κατά τρόπο που ναι μεν θα λαμβάνει υπόψη την ιδιαιτερότητα του δικαστικού λειτουργήματος, πλην όμως δεν θα έρχεται σε αντιπαράθεση (αντιθέτως θα συμβαδίζει) με τις αντίστοιχες διεκδικήσεις του κόσμου της εργασίας και της επιστήμης και ιδίως των εργαζόμενων στη Δικαιοσύνη. Στις σημερινές συνθήκες πληθωρισμού και ενεργειακής κρίσης πρέπει να διεκδικήσει την επαναξιολόγηση του συνταγματικού μισθολογίου των δικαστικών λειτουργών (μια δεκαπενταετία και πλέον μετά την ψήφιση του προηγούμενου μισθολογίου, το οποίο μάλιστα υπέστη και περικοπές), αλλά και την επαναφορά του 13ου και 14ου μισθού. Οι μισθολογικές διεκδικήσεις, όμως, για να έχουν πιθανότητα ευόδωσης, όπως έχει αποδείξει η πείρα, δεν πρέπει να εκκινούν με πρωτοβουλίες από τα πάνω, όπως γίνεται σήμερα (όπου ακόμα και μέλη των ΔΣ δεν έχουν ενημέρωση για τις σχετικές κινήσεις των προέδρων λ.χ. αναφορικά με τη διεκδίκηση 13ου και 14ου μισθού), αλλά μέσα από συλλογικές διαδικασίες. 

Ιδιαίτερη σημασία έχει να ανακοπεί η πορεία θεσμικής υποβάθμισης των δικαστών. Πρέπει να διεκδικηθεί μεταβολή α) του πλαισίου της αξιολόγησης των δικαστών, ώστε να απαλειφθούν κριτήρια επιθεώρησης που παραπέμπουν σε αξιολόγηση στελεχών πολυεθνικών όπως η επιμόρφωση, οι ψηφιακές δεξιότητες, τα διοικητικά χαρακτηριστικά, το ποσοστό αποφάσεων που εξαφανίζονται ή αναιρούνται ή τα εξωδικαστικά καθήκοντα, β) του πλαισίου του ΚΟΔΚΔΛ περί απειλής περικοπής μισθού για υπέρβαση του οκταμήνου, το οποίο αποτελεί τη βάση της εντατικοποίησης του έργου μας μέσω της πρόβλεψης μιας κατ’ ουσία πειθαρχικής κύρωσης χωρίς τα εχέγγυα της πειθαρχικής διαδικασίας (και μάλιστα χωρίς τη δυνατότητα αξιολόγησης άλλων παραμέτρων, όπως η βαρύτητα των υποθέσεων και η υπερβολική χρέωση, αλλά και χωρίς σαφώς καθορισμένο περιεχόμενο), η οποία πρέπει να καταργηθεί και γ) του πλαισίου του ΚΟΔΚΔΛ (άρθρο 19) που αφορά τους κανονισμούς εσωτερικής υπηρεσίας, το οποίο σήμερα κατατείνει σε περιορισμό του αυτοδιοίκητου των δικαστηρίων, με άμεση κατάργηση, μεταξύ άλλων, της πολλαπλώς προβληματικής παραγράφου 5β΄.

Επίσης, η Ένωση πρέπει να πρωταγωνιστεί για τα ασφαλιστικά μας δικαιώματα και να συμβάλει στην πάλη για τη βελτίωση του δημόσιου συστήματος υγείας. Επείγον χαρακτήρα αποκτά η επεξεργασία και υποβολή προτάσεων για τη βελτίωση του πλαισίου των αδειών (ρητή πρόβλεψη για ανασυζήτηση χωρίς συνέπειες υποθέσεων του δικαστή που ασθενεί από σοβαρή νόσο, αναστολή χρόνου έκδοσης απόφασης στις λοιπές άδειες, κ.ά.) και τη διασφάλιση αξιοπρεπούς σύνταξης αναπηρίας για τους δικαστές. Παράλληλα, η Ένωση οφείλει να δίνει τη δέουσα σημασία στο συνταξιοδοτικό ζήτημα, το οποίο έχει εγκαταλειφθεί τελείως τα τελευταία χρόνια.  

3. Η Ένωση πρέπει να είναι παρούσα κατά την προετοιμασία/επεξεργασία σημαντικών αλλαγών στη νομοθεσία που αφορά την ύλη που δικάζουμε. Είναι αλήθεια ότι το Υπουργείο Δικαιοσύνης αρνείται τη διαβούλευση με την Ένωσή μας κατά την προετοιμασία/επεξεργασία τέτοιων αλλαγών, ακόμη κι όταν αφορούν την ίδια τη διοικητική δικονομία ή τον ΚΟΔΚΔΛ. Όμως η απερχόμενη ηγεσία της Ένωσης αποδέχτηκε εθελοντικά τον ρόλο «του μη συνομιλητή». Η ομάδα μας δεσμεύεται να ασκήσει κάθε δυνατή πίεση ώστε η Ένωση να καλείται σε νομοπαρασκευαστικές ή άλλες επιτροπές προετοιμασίας νομοσχεδίων που αφορούν την ύλη των διοικητικών δικαστηρίων, αλλά και να καλείται στο πλαίσιο της ακρόασης φορέων στην αρμόδια επιτροπή της Βουλής κατά την συζήτηση τέτοιων νομοσχεδίων. Σε κάθε περίπτωση οφείλουμε να παρεμβαίνουμε αυτοτελώς. Δεσμευόμαστε ότι ακόμα κι αν συνεχιστεί η απροθυμία του Υπουργείου, η Ένωση θα έχει αυτοτελή παρουσία. Μέσα από συλλογικές διαδικασίες (ΓΣ ή και άτυπες συνελεύσεις προς ανταλλαγή απόψεων) και επιτροπές που η ίδια η Ένωση θα συγκροτεί, θα διαμορφώνουμε αφενός θέσεις επί της θεματολογίας που θα βάζει η κυβέρνηση και αφετέρου δικές μας προτάσεις. 
4. Η Ένωση πρέπει να πιέζει για την επαρκή χρηματοδότηση της Δικαιοσύνης, για την επάνδρωση των δικαστηρίων και την κάλυψη των κενών σε δικαστές και σε δικαστικούς υπαλλήλους, για την εξασφάλιση όλων των αναγκαίων υποδομών και για την επίλυση του κτηριακού προβλήματος πολλών δικαστηρίων ή επιμέρους προβλημάτων (κλιματισμός, καθαριότητα, πρόσβαση σε ΑΜΕΑ κ.λπ.). Δυστυχώς την τελευταία διετία η ηγεσία της Ένωσης απεμπολεί και αυτόν το ρόλο (που πάντα είχε και πάντα ασκούσε). Συναφώς, η Ένωση πρέπει να συμπαρίσταται σε κάθε δίκαιο αίτημα των δικαστικών υπαλλήλων, αφού, άλλωστε, ένα τέτοιο αίτημα δεν θα είναι ασύνδετο με δικά μας δικαιώματα (βλ. π.χ για μη επέκταση του ωραρίου, κ.λπ.).   
5. Η νέα ηγεσία της Ένωσης καλείται να «ζωντανέψει» τις συλλογικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων τις οποίες η απερχόμενη ηγεσία της αδρανοποίησε και να αποκαταστήσει τη δημοκρατική λειτουργία του ΔΣ. 
6. Τέλος, η Ένωση, έχοντας συνδικαλιστικό και επιστημονικό χαρακτήρα ταυτόχρονα (εμείς δεν βλέπουμε αποσπασμένο τον ένα ρόλο από τον άλλο), έχει ξεχωριστή καταστατική υποχρέωση να συμβάλει στην άνοδο του επιστημονικού επιπέδου των μελών της. Μπορεί και πρέπει να οργανώνει ένα μεγάλο συνέδριο κάθε χρόνο και διάφορες άλλες, επίκαιρης κάθε φορά θεματολογίας, επιστημονικές εκδηλώσεις. Πρέπει να συνεχίσει να στηρίζει το σημαντικό έργο που γίνεται χρόνια τώρα στη Διοικητική Δίκη, η οποία είναι σταθερά το πρώτο νομικό περιοδικό και να ενισχύσει το Βήμα των Διοικητικών Δικαστών.   

Αντί επιλόγου: Μέσα από τη γενική οπτική μας για το ρόλο της Ένωσης αντιλαμβανόμαστε και το ρόλο του εκλεγμένου μέλους του ΔΣ ως υπηρέτη των συναδέλφων. Αρνούμαστε οποιοδήποτε προνόμιο μπορεί να απορρέει από τη συμμετοχή στα κοινά. Το μέλος του ΔΣ δεν νομιμοποιείται να έχει οποιαδήποτε απαλλαγή καθηκόντων ως εκ της συμμετοχής του στα κοινά, ενώ έχει ιδιαίτερη ηθική υποχρέωση, όσο υπηρετεί τους συναδέλφους από την ιδιαίτερη αυτή σκοπιά, να μην διεκδικεί και να μην καταλαμβάνει αμειβόμενες θέσεις σε επιτροπές και παρόμοια όργανα. Θεωρούμε αποκρουστική πλευρά του δικαστικού συνδικαλισμού τις δημόσιες σχέσεις, την «ατομική ανέλιξη» μέσα από αυτόν, την αλαζονεία, την υπερεκτίμηση του προσώπου – «ηγέτη» και την εγωπάθεια. 

Δεν αποδεχόμαστε «τη λογική της ανάθεσης» σύμφωνα με την οποία η συμμετοχή μας στα κοινά περιορίζεται στην εκλογή κάθε δύο έτη νέου ΔΣ, το οποίο στη συνέχεια θα θεωρεί, ωσάν αυθεντία, ότι, εφόσον εξελέγη, μπορεί να αποφασίζει για όλα ανέλεγκτα. Για μας η πορεία της Ένωσης πρέπει να χαράσσεται μέσα από συλλογικές διαδικασίες. Η βασική στρατηγική της Ένωσης πρέπει να καθορίζεται μέσα από ΓΣ, οι οποίες θα πρέπει να γίνονται συχνά, το δε ΔΣ να υλοποιεί τις αποφάσεις της ΓΣ. Η ΓΣ είναι, άλλωστε, από το καταστατικό το ανώτατο όργανο της Ένωσης. Μέσα από τη ζωντανή συζήτηση και τη διαπάλη των ΓΣ γεννώνται οι προϋποθέσεις, ώστε να αναδειχθεί η ορθότερη άποψη. Παράλληλα η ΓΣ λειτουργεί «παιδαγωγικά» για τον καθένα, ώστε να προσφέρει εκείνο το λιθαράκι που θα συμβάλλει στην εμφάνιση ενός νέου οικοδομήματος, εν προκειμένω μιας ανανεωμένης και δημιουργικής Ένωσης που δικαιούται, μετά από δύο χαμένες διετίες, να έχει ένα νέο ξεκίνημα.        

*Βασίλης Φαϊτάς, Εφέτης ΔΔ  

*Παναγιώτα Χαραλαμπίδου, Πρωτοδίκης ΔΔ

 *Γιώργος Μαρμαρίδης, Πρωτοδίκης ΔΔ

 *Φανή Σωτηριάδου, Πρωτοδίκης ΔΔ

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr