Αλεξάνδρα Μάμμα: Ιδιωτική ζωή και προσωπικά δεδομένα

Της Αλεξάνδρας Μάμμα

Μια από τις δυνατές ανησυχίες και προβληματισμούς που εγείρονται λόγω των καταστάσεων που δημιούργησε η επιδημία του κορωνοϊού είναι η μελετώμενηκαταστρατήγηση της ιδιωτικότητας – του ιδιωτικού βίου και η εντονότερη επέμβαση που θα θεσμοθετηθεί στις ατομικές ελευθερίες και τα προσωπικά δεδομένα .  Κατά το γνωμικό του Έλληνα κυνικού φιλοσόφου Αντισθένη « Όστις εταίρους δέδοικε, δούλος ων λέληθεν εαυτόν» «Όποιος φοβάται τους άλλους, γίνεται δούλος,  χωρίς να το καταλάβει».

Τα ασιατικά κράτη και συγκεκριμένα η Κίνα, η Κορέα, η Ιαπωνία, η Ταιβάν ,το Χονγκ Κονγκ και η Σιγκαπούρη χρησιμοποίησαν ήδη την ψηφιακή επιτήρηση στην προσπάθειά τους να καταπολεμήσουν τον ιό. Στην Κίνα δεν υπάρχει χώρος ή χρόνος στην καθημερινή ζωή που δεν υπόκειται σε παρατήρηση . Κάθε επαφή, κάθε κίνηση, κάθε δραστηριότητα στο διαδίκτυο ελέγχεται από τις αρχές. Οι πολίτες  αξιολογούνται με θετικούς και αρνητικούς πόντους με βάση τα σχόλια που κάνουν για τις πολιτικές επιλογές αλλά και τις συνήθειες τους, οι οποίες καταγράφονται με διάφορους τρόπους και αυτό έχει αντίστοιχες συνέπειες στην κοινωνική τους ζωή. Όσοι έχουν συγκεντρώσει θετικούς πόντους μπορούν να εξασφαλίσουν πιο εύκολα θεώρηση εξόδου από τη Χώρα ή να επιτύχουν τη χορήγηση δανείου με προνομιακούς όρους, αντίθετα όσοι έχουν συγκεντρώσει αρνητικούς πόντους είναι πιθανό να χάσουν τη δουλειά τους.

Η Κίνα έχει εγκαταστήσει περισσότερες από 200 εκατομμύρια κάμερες στην Επικράτειά της, οι οποίες διαθέτουν σύστημα αναγνώρισης και ανάλυσης προσώπου. Οι κάμερες που υπάρχουν σε δρόμους, σταθμούς και αεροδρόμια και εγκαταστάθηκαν στις περισσότερες χώρες του κόσμου μετά το φόβο που επικράτησε στις κοινωνίες από το τρομοκρατικό χτύπημα στου Δίδυμους Πύργους στις 11^ης Σεπτεμβρίου , όπως προβάλλουν οι επίσημες αρχές στην Κίνα , τώρα χρησιμοποιούνται για να καταστεί δυνατή η εξάλειψη της επιδημίας. Όποιος φεύγει από το σταθμό του Πεκίνου αναγνωρίζεται αμέσως από μια κάμερα. Η συσκευή μετρά τη θερμοκρασία του σώματος . Αν είναι ασυνήθιστα υψηλή αμέσως όλοι όσοι ταξίδευαν στο ίδιο βαγόνι ενημερώνονται στο κινητό τους τηλέφωνο.

Στην Ταιβάν και τη Νότια Κορέα το κράτος αποστέλλει ταυτόχρονα σε όλους τους πολίτες SMSπροκειμένου να εντοπιστούν όσοι έχουν έρθει σε επαφή με μολυσμένα άτομα ή για να ενημερωθούν για χώρους και κτίρια όπου έχουν προσβληθεί κάποιοι άνθρωποι. Ήδη σε πολύ πρώιμο στάδιο η Ταιβάν χρησιμοποίησε μια σύνδεση δεδομένων για να εντοπίσει πιθανά μολυσμένα άτομα με βάση τα ταξίδια που έχουν κάνει. Όποιος προσεγγίζει ένα κτίριο που έχει μολυνθεί στην Κορέα λαμβάνει μέσω του «Coronaapp» ένα σήμα συναγερμού . Όλοι οι χώροι που έχουν μολυνθεί είναι καταχωρημένοι και δημοσιοποιούνται άμεσα .

Η παρακολούθηση με κάμερες είναι επίσης αυξημένη στην Κορέα. Πέρα από τους δημόσιους χώρους όπου είναι πρακτικά αδύνατο να μετακινηθεί κανείς χωρίς να καταγραφεί , κάμερες έχουν εγκατασταθεί σε κάθε κτίριο, σε κάθε όροφο, σε κάθε γραφείο και σε κάθε κατάστημα. Με τα δεδομένα του κινητού τηλεφώνου και το υλικό που συγκεντρώνεται από τα βίντεο μπορεί να δημιουργηθεί το πλήρες  προφίλ κίνησης ενός προσβεβλημένου ατόμου. Οι κινήσεις όλων αυτών που μολύνθηκαν κοινοποιούνται αμέσως.

Όλα αυτά έχουν γίνει αβίαστα δεκτά από τον πληθυσμό στις ασιατικές χώρες για το λόγο ότι στην νοοτροπία τους δεν υπάρχει καν η έννοια των προσωπικών δεδομένων και της ιδιωτικής σφαίρας. Η κοινωνική εποπτεία είναι δυνατή διότι υπάρχει απεριόριστη ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ παρόχων υπηρεσιών διαδικτύου και κινητής τηλεφωνίας και των αρχών. Δεν υπάρχει πρακτικά καμία προστασία των δεδομένων.

Μια δυστοπική εικόνα για τους Ευρωπαίους, η οποία όμως δεν φαίνεται να αντιμετωπίζει καμία αντίδραση στην Άπω Ανατολή . Σε εμάς φαντάζει εξωφρενικό το γεγονός ότι δεν έχει διατυπωθεί καμία κριτική αντιμετώπιση της ψηφιακής επιτήρησης των ανθρώπων.

Κοινωνικά αίτια εξήγησης του φαινομένου

Η αιτία που οι πληθυσμοί αυτοί δέχονται να παρακολουθούνται και να γίνεται χρήση των προσωπικών δεδομένων τους χωρίς περιορισμούς και εγγυήσεις για την προστασία τους  οφείλονται κατά βάση σε πολιτιστικά αίτια , στην Ασία έχουν επικρατήσει οι αρχές του κολεκτιβισμού και του κομφουκιανισμού. Δεν υπάρχει ανεπτυγμένη η ατομικότητα. Αντίθετα στο Δυτικό Κόσμο έχει εκφραστεί με διάφορες μορφές η ατομοκρατία.

Ο ατομικιστές υποστηρίζουν την άσκηση των επιθυμιών και των στόχων  του  ατόμου , δίνουν αξία στην ανεξαρτησία και την αυτάρκεια του και υποστηρίζουν ότι το συμφέρον του ατόμου οφείλει να προηγείται του κράτους ή μιας κοινωνικής ομάδας και κατά συνέπεια αυτή η φιλοσοφία είναι αντίθετη στην παρέμβαση που γίνεται στα συμφέροντα και στις ελευθερίες του ατόμου από την κοινωνία ή θεσμούς όπως το κράτος.

Πέρα από τις διαφορές και τις αντιθέσεις τους όλες οι πολιτικές φιλοσοφίες που έχουν αναπτυχθεί στο Δυτικό Κόσμο ο φιλελευθερισμός ( δεξιός φιλελευθερισμός, αριστερός φιλελευθερισμός, ελευθεριακός σοσιαλισμός) , ο υπαρξισμός, ο αναρχισμός χαρακτηρίζονται όλα ως ατομοκεντρικά κινήματα , τοποθετούν το ανθρώπινο ον ως κεντρική μονάδα , πρωταρχικής σημασίας και πρεσβεύουν το δικαίωμα του ατόμου στην ελευθερία και την αυτοπραγμάτωση. Αντίθετα στην Ασία ιστορικά έχει επικρατήσει ο  κομφουκιανισμός και κολεκτιβισμός που πρεσβεύουν την πλήρη υπακοή του ατόμου στο κράτος , θεωρούν πως η κοινωνική ζωή πρέπει να βασίζεται σε αμοιβαίες σχέσεις δικαιωμάτων και καθηκόντων ( νομιμοφροσύνη του αρχόμενου, υπακοή του γιού, υπακοή της συζύγου) . Η σημαντικότερη αρετή θεωρείται η αυτοεπιβολή ( Ζεν όπως την ονομάζουν) , που προϋποθέτει τον πλήρη αυτοέλεγχο για εξάλειψη όλων των επιθετικών ενστίκτων και αρνητικών συναισθημάτων που βρίσκονται μέσα στον άνθρωπο.

Η κυρίαρχη αρχή του κολεκτιβισμού που υιοθέτησαν οι ασιατικές χώρες είναι η κατάργηση της ατομική ιδιοκτησίας, ώστε τα μέσα παραγωγής, το κεφάλαιο και η εργασία να βρίσκονται στην κατοχή κοινωνικών ομάδων ή συνεταιρισμών. Όλο αυτό το ιστορικό και πολιτιστικό παρελθόν είναι η εξήγηση για πολλούς θεωρητικούς για την έλλειψη αντίδρασης ή κριτικής στον περιορισμό της ατομικής τους ελευθερίας , στη μαζική παρακολούθηση και στην ανεξέλεγκτή χρήση των προσωπικών τους δεδομένων.

Στην Ελλάδα όπως και ευρύτερα στην Ευρώπη και την Αμερική υπάρχει ανεπτυγμένο το αίσθημα της ελευθερίας και της προστασίας της ιδιωτικής ζωής, αυτή εσωτερική ανάγκη και πεποίθηση των ανθρώπων αποτυπώνεται  στον νομικό πλαίσιο που έχουν υιοθετήσει διαχρονικά. Ήδη από το 17^ο αιώνα η Αμερικανική Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας ενσωματώνει τα λόγια του Λοκ : «Δεχόμαστε πως όλοι οι άνθρωποι δημιουργούνται ίσοι και προικίζονται από το δημιουργό τους με συγκεκριμένα απαραβίαστα δικαιώματα, μεταξύ των οποίων είναι το δικαίωμα στη Ζωή, το δικαίωμα στην Ελευθερία και το δικαίωμα στην επιδίωξη της Ευτυχίας. Για να εξασφαλιστούν αυτά τα δικαιώματα ιδρύονται Κυβερνήσεις μεταξύ των ανθρώπων , οι οποίες αντλούν τις εύλογες εξουσίες τους από την συναίνεση των Κυβερνωμένων».

Όπως ανέφερε στο άρθρο του ο Γερμανός φιλόσοφος νοτιοκορεάτικης καταγωγής Byung -ChulHan ο οποίος διδάσκει φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Τεχνών του Βερολίνου είναι « πιθανό το ψηφιακό αστυνομικό κράτος κινέζικου τύπου να φτάσει και σε εμάς, στη Δύση. Τότε ο ιός θα έχει πετύχει αυτό που ακόμη και η ισλαμική τρομοκρατία δεν πέτυχε. Είναι πιθανό να κληρονομήσουμε ύπουλα τις αρχές αστυνομικής οργάνωσης της κοινωνίας που έχει εφαρμόσει η Κίνα».

«Ο υπερβολικός φόβος του ιού είναι μια αντανάκλαση της κοινωνίας της επιβίωσης . Ο άλλος θεωρείται αμέσως ως δυνητικός φορέας από τον οποίο πρέπει να αποστασιοποιηθούμε. Η επαφή ισοδυναμεί με μόλυνση , ο ιός βαθαίνει τη μοναξιά και την κατάθλιψη. Αν δεν αντιτάξουμε την αναζήτηση της πραγματικής ζωής, στον αγώνα για απλή επιβίωση , η ύπαρξή μας μετά την επιδημία, θα είναι ακόμα πιο διαταραγμένη σε σχέση μ’ αυτήν πριν από την κρίση.»

Δυστυχώς, όσα απευχήθηκε ο φιλόσοφος και θεωρητικός φαίνεται να δρομολογούνται.

Οι εξελίξεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο

Ήδη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε σύσταση με την οποία πρότεινε σειρά μέτρων και ενεργειών για να υπάρξει κοινή προσέγγιση ανάμεσα στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης  όσον αφορά τη χρήση εφαρμογών και δεδομένων φορητών συσκευών για την αντιμετώπιση της πανδημίας του κορωνοϊού.

Στην επίσημη ανακοίνωσή της έδωσε το χρονοδιάγραμμα αναφέροντας ότι η συζήτηση με τους φορείς κινητής τηλεφωνίας ξεκίνησε στις 23 Μαρτίου του 2020, με σκοπό να καλυφθούν όλα τα κράτη- μέλη και υπερασπιζόμενη αυτές τις πρωτοβουλίες ισχυρίζεται ότι δεν θα θιγούν οι θεμελιώδεις ελευθερίες των Ευρωπαίων και ότι θα δώσει καθοδήγηση μεταξύ άλλων,  όσον αφορά ειδικότερες λεπτομέρειες για την προστασία των προσωπικών δεδομένων και τις επιπτώσεις στην ιδιωτική ζωή. Τα κράτη- μέλη έχουν προθεσμία μέχρι τις 31 Μαΐου του 2020 να υποβάλλουν έκθεση σχετικά με τις δράσεις που έχουν αναλάβει και να καταστήσουν τα μέτρα προσβάσιμα  στα άλλα κράτη – μέλη και την Επιτροπή, με σκοπό την αξιολόγησή τους από τους ομοτίμους.

Μέτρα τα οποία υπό άλλες συνθήκες θα υποβάλλονταν σε μεγαλύτερη χρονικά επεξεργασία και θα συναντούσαν αντιδράσεις και σκεπτικισμό τώρα υιοθετούνται άμεσα λόγω του φόβου εξάπλωσης του ιού και της «κατάστασης εξαίρεσης» όπως την περιγράφει ο Agamben που αισθάνονται ότι βρίσκονται οι άνθρωποι σε όλες τις κοινωνίες ανά τον κόσμο αφού τους έχει κυριεύσει το συναίσθημα του φόβου.

Οι apple και οι google ανακοίνωσαν  ότι θα συνεργαστούν για τη δημιουργία νέων APIs που με τη βοήθεια του Bluetoothθα ειδοποιούν έναν χρήστη στην περίπτωση που βρίσκεται κοντά σε κάποιον που έχει βρεθεί θετικός στον κορωνοϊό. Παρουσιάζουν την πρωτοβουλία τους ως σύμφωνη με το Γενικό Κανονισμό Προστασίας Δεδομένων που ισχύει στην Ευρωπαϊκή Ένωση ( Κανονισμός 679/2016 που έχει τεθεί σε εφαρμογή από 25/5/2018) αφού η χρήση των δεδομένων γίνεται για λόγους δημόσιας υγείας και προστασίας του δημοσίου συμφέροντος και υποστηρίζουν ότι δίνεται η δυνατότητα στο χρήστη να μη συμμετέχει στην παρακολούθηση , υπό την έννοια ότι αυτές οι λειτουργίες δεν θα ενεργοποιούνται στο smartphone, αν δεν δοθεί προηγουμένως η συγκατάθεση του χρήστη.

Σύμφωνα με  δημοσιεύματα, ο χρήστης θα έχει τη δυνατότητα να ενημερώνει άμεσα από μόνος του την εφαρμογή για το ενδεχόμενο να έχει προσβληθεί και ο ίδιος από τον κορωνοϊό, έτσι ώστε να λαμβάνουν την αντίστοιχη ενημέρωση και οι κοντινοί σε αυτόν χρήστες.

Μέσα στους επόμενους μήνες αυτού του είδους η παρακολούθηση μέσω Bluetooth πιθανώς να ενσωματωθεί στα λειτουργικά συστήματα Android και iOS.

Μπορεί οι ευρωπαϊκοί κανόνες στον τομέα της προστασίας των δεδομένων να είναι οι ισχυρότεροι παγκοσμίως ,ωστόσο οι ιθύνοντες ανακοίνωσαν ότι παρέχουν «ευελιξία» και θα γίνει χρήση των εξαιρέσεων που προβλέπουν.

Συγκεκριμένα ο Επίτροπος Εσωτερικής Αγοράς Τιερί Μπρετόν δήλωσε ότι : « Οι τεράστιες δυνατότητες που παρέχουν οι ψηφιακές τεχνολογίες , οι εφαρμογές φορητών συσκευών και τα δεδομένα κινητικότητας μπορούν να βοηθήσουν στην κατανόηση της διασποράς του ιού και στην αποτελεσματική αντιμετώπισή του.

Στις δηλώσεις τους τα μέλη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ήταν καθησυχαστικά : «Με τη σύσταση δημιουργούμε μια συντονισμένη ευρωπαϊκή προσέγγιση με τη χρήση εφαρμογών και δεδομένων, χωρίς να θίγονται οι κανόνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης  για την προστασία της ιδιωτικής ζωής και των δεδομένων»

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Προστασίας Δεδομένων εξέδωσε πρόσφατα επίκαιρες οδηγίες στις οποίες επεσήμανε μεταξύ άλλων ότι η επεξεργασία από τις δημόσιες αρχές προσωπικών δεδομένων για την εξυπηρέτηση ουσιώδους δημόσιου συμφέροντος όπως η προστασία της δημόσιας υγείας, είναι νόμιμη  . Όσον αφορά τα δεδομένα τοποθεσίας από τα κινητά τηλέφωνα προέκρινε την επεξεργασία τους μόνο εφόσον είναι ανωνυμοποιημένα ή αν έχει δοθεί η συγκατάθεση των πολιτών.

Παρέχεται δηλαδή τη δυνατότητα στις Κυβερνήσεις των Κρατών Μελών να επιτρέψουν τη χρήση των δεδομένων των κινητών μας τηλεφώνων   και κυρίως των δεδομένων θέσης,  επικαλούμενα το υπέρτερο δημόσιο συμφέρον.

Σχετικά τοποθετήθηκε και ο Πρόεδρος της Επιτροπής Πολιτικών Ελευθεριών  του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου JuanFernandoLopezAguilar : « Ακόμα και σε αυτή την εξαιρετικά δύσκολη περίοδο , οι βασικές αρχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προστασία προσωπικών δεδομένων , ειδικά ο Γενικός Κανονισμός για την προστασία δεδομένων ( GDPR) και η οδηγία για την προστασία της ιδιωτικής ζωής στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες . Η Επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών παρακολουθεί τις εξελίξεις προσεχτικά λόγω των σοβαρών κινδύνων στους οποίους η χρήση αυτών των εργαλείων μπορεί να εκθέσει τα θεμελιώδη δικαιώματα του ατόμου , ειδικά το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή και την προστασία των προσωπικών δεδομένων.

Ο κ. López Aguilarπροειδοποίησε για την απειλή που ενσωματώνουν  όλες αυτές  οι  πρωτοβουλίες : Τα εργαλεία αυτά μπορούν να αποτελέσουν σημαντικό εμπόδιο στα θεμελιώδη δικαιώματα των ανθρώπων για την ιδιωτική ζωή και την προστασία των προσωπικών τους δεδομένων, αποτελούν επί της ουσίας καθεστώς παρακολούθησης ατόμων.

Στην Πολωνία η Κυβέρνηση δημιούργησε μια εφαρμογή για smartphone με το όνομα «HomeQuarantine» με την οποία υποχρεώνονται οι πολίτες να ανεβάζουν κάθε είκοσι λεπτά μια selfie η οποία αναλύεται από τεχνολογίες ψηφιακής αναγνώρισης προσώπου σε συνδυασμό με τη λήψη του γεωγραφικού στίγματός τους , ώστε να ελέγχεται η τήρηση των όρων της καραντίνας. Η πολωνική αρχή προστασίας δεδομένων αποστασιοποιήθηκε λέγοντας πως δεν ενημερώθηκε ούτε συμμετείχε στη διαδικασία έγκρισης αυτής της εφαρμογής.

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr