Σουζάνα Κλημεντίδη: Ο ρόλος των συγγενικών σχέσεων στην κακή σύνθεση του Δικαστηρίου και οι παρενέργειες

Σε υπόθεση που έφτασε μέχρι τον Άρειο Πάγο (ΑΠ 33/2023) τέθηκε ζήτημα απόλυτης ακυρότητας της διαδικασίας σε ποινική υπόθεση, λόγω της κακής σύνθεσης του δικάσαντος δικαστηρίου.

Ο κατηγορούμενος είχε ασκήσει έφεση κατά απόφασης του Μονομελούς Πρωτοδικείου Αθηνών και η έφεσή του εκδικάστηκε από το Τριμελές Πλημμελειοδικείο Αθηνών. Ωστόσο, κατά την εκδίκαση της έφεσης, συμμετείχε δικαστής που είχε προηγουμένως υποβάλει δήλωση αποχής, λόγω της συγγένειάς του με την Πρωτοδίκη του Μονομελούς Πρωτοδικείου, η οποία είχε εκδώσει την αρχική απόφαση. Ο εν λόγω δικαστής είχε δηλώσει ότι είναι σύζυγος της Πρωτοδίκη και ζήτησε να αποχωρήσει από τη σύνθεση του δικαστηρίου για λόγους αντικειμενικότητας και ανεπηρέαστης κρίσης. Ωστόσο, η δήλωση αποχής του απορρίφθηκε και εκείνος συμμετείχε στη σύνθεση του Τριμελούς Πλημμελειοδικείου, το οποίο απέρριψε την έφεση του κατηγορουμένου ως ανυποστήρικτη.

Η συμμετοχή του εν λόγω δικαστή στη διαδικασία αντίκειται σε δύο βασικές διατάξεις του ελληνικού δικαίου:

• Άρθρο 14 παρ. 1 του ΚΠΔ: Ορίζει ότι δεν μπορούν να ασκήσουν έργα ανακριτή, δικαστή, εισαγγελέα ή γραμματέα στην ίδια υπόθεση άτομα που είναι συγγενείς εξ αίματος ή εξ αγχιστείας έως και τον τρίτο βαθμό. Επίσης, η σχέση αυτή εμποδίζει τη συμμετοχή των εν λόγω ατόμων ακόμη και μετά τη λύση του γάμου ή του συμφώνου συμβίωσης.
• Άρθρο 8 παρ. 1 εδ. α’ του ν. 1756/1988 (Κώδικας Οργανισμού Δικαστηρίων): Η διάταξη αυτή επαναλαμβάνει ότι δικαστικοί λειτουργοί και άλλοι συνδεδεμένοι με την υπόθεση δεν επιτρέπεται να συμμετέχουν στην ίδια διαδικασία αν είναι σύζυγοι ή έχουν συγγένεια μέχρι τον τρίτο βαθμό.

Από τις διατάξεις αυτές προκύπτει ότι υπάρχει κώλυμα συμμετοχής δικαστικού λειτουργού σε υπόθεση όταν αυτός έχει προηγουμένως εκφράσει γνώμη (ως μέλος άλλης σύνθεσης) για την ίδια υπόθεση ή έχει συγγενική ή συζυγική σχέση με άλλον που έχει εκδώσει απόφαση. Στην περίπτωση αυτή, ο δικαστής που ήταν σύζυγος της Πρωτοδίκη θεωρήθηκε ότι δεν μπορούσε να κρίνει αντικειμενικά και ανεπηρέαστα, γεγονός που έθετε σε αμφιβολία την αμεροληψία του δικαστηρίου.

Η απόφαση του ΑΠ 33/2023 υπογραμμίζει ότι η ύπαρξη αντικειμενικού δικαστή αποτελεί ουσιώδη εγγύηση του Κράτους Δικαίου, που συνδέεται άμεσα με την προστασία των δικαιωμάτων του κατηγορουμένου. Ο κατηγορούμενος έχει το δικαίωμα να δικαστεί από ένα δικαστήριο που είναι αμερόληπτο και αντικειμενικό, χωρίς να υπάρχει υπόνοια προκατάληψης. Η αρχή αυτή απορρέει από το Σύνταγμα και είναι επίσης κατοχυρωμένη στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), η οποία επιτάσσει την ανεξαρτησία και αμεροληψία του δικαστή. Η παραβίαση αυτής της αρχής, ακόμη και αν δεν προβάλλεται από τον κατηγορούμενο, μπορεί να οδηγήσει στην απόλυτη ακυρότητα της διαδικασίας.

Η κακή σύνθεση του δικαστηρίου, η οποία προκύπτει από τη συμμετοχή δικαστή με συγγενική ή συζυγική σχέση με άλλον που έχει κρίνει την υπόθεση σε προηγούμενο στάδιο, συνιστά απόλυτη ακυρότητα της διαδικασίας. Αυτή η ακυρότητα λαμβάνεται αυτεπαγγέλτως υπόψη από το δικαστήριο, ακόμη και σε ανώτατο στάδιο της ποινικής διαδικασίας, όπως στον Άρειο Πάγο. Η ακυρότητα αυτή δεν εξαρτάται από την αντίθεση του κατηγορουμένου, αλλά από την ανάγκη για διασφάλιση του δικαιώματος του σε αμερόληπτο δικαστήριο.

Στην συγκεκριμένη περίπτωση, ο Άρειος Πάγος διαπίστωσε ότι η συμμετοχή του συζύγου της Πρωτοδίκη στην εκδίκαση της έφεσης δημιουργούσε κίνδυνο προκατάληψης, ακόμη και αν δεν υπήρξε εκφρασμένη προκατάληψη από την πλευρά του δικαστή. Έτσι, το ανώτατο δικαστήριο έκανε δεκτό τον λόγο αναίρεσης και ακύρωσε την απόφαση του δευτεροβάθμιου δικαστηρίου λόγω της κακής σύνθεσης του δικαστηρίου.

*Της Σουζάνας Κλημεντίδη, Δικηγόρου

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr