Σουζάνα Κλημεντίδη: Οι διαπραγματεύσεις στην ελληνική έννομη τάξη – Πεδίο ευθύνης ή άκρατης ελευθεριότητας;

Ένας από τους θεσμούς που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στη δική μας έννομη τάξη είναι, μεταξύ άλλων, η ευθύνη από τις διαπραγματεύσεις. Η ιδιαιτερότητα του συγκεκριμένου θεσμού εντοπίζεται στο γεγονός ότι αρκετοί συναλλασσόμενοι, που δεν έχουν νομικές γνώσεις, έχουν την πεποίθηση πως όταν προσέρχονται σε διαπραγματεύσεις προκειμένου να οδηγηθούν στην κατάρτιση της κάθε φορά για αυτούς επιδιωκόμενης σύμβασης, ανεξάρτητα από τη συμπεριφορά που θα επιδείξουν, δεν ευθύνονται, όπως συμβαίνει αντίθετα στις περιπτώσεις παραβίασης των συμπεφωνημένων από μια σύμβαση ή της προσβολής ενός απόλυτου αγαθού σε περιπτώσεις αδικοπραξίας. Κατά πόσο, ωστόσο, μια τέτοια, πρώτη εντύπωση είναι αληθής; Το αστικό δίκαιο αφήνει αρρύθμιστο το πεδίο των διαπραγματεύσεων και ενδιαφέρεται κατ’ αποκλειστικότητα για τις συμβάσεις και τις αδικοπραξίες ή μήπως πρόκειται για μια εσφαλμένη αντίληψη εκ μέρους των κοινωνών του δικαίου, την στιγμή που ο νομοθέτης εμπλέκεται ενεργά;

Μια βασική αρχή του δικαίου των συμβάσεων είναι ότι τα μέρη οφείλουν να ενεργούν σύμφωνα με τις αρχές της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών ως προς την εκπλήρωση των υποχρεώσεων που απορρέουν από αυτές. Ο νομοθέτης, ωστόσο, θέλησε να επεκτείνει τη συγκεκριμένη υποχρέωση και στο στάδιο των διαπραγματεύσεων (άλλως προσυμβατικό στάδιο), στο μέτρο που ήδη από την έναρξη των συνομιλιών των υποψήφιων μερών για την εκκολαπτόμενη σύμβαση, δημιουργείται ένα πεδίο σχέσεων αμοιβαίας εμπιστοσύνης και ειλικρίνειας. Η παραβίαση μιας τέτοιας υποχρέωσης, που καλούνται να επιδεικνύουν τα μέρη καθ’ όλη τη διάρκεια των συνομιλιών, γεννά ευθύνη για την αποκατάσταση της ζημίας που υπέστη το άλλο μέρος.

Η ευθύνη από διαπραγματεύσεις κατοχυρώνεται στα άρθρα 197 και 198 του ελληνικού Αστικού Κώδικα, τα οποία ύστερα από θεωρητική και νομολογιακή επεξεργασία θέτουν με τη σειρά τους τις προϋποθέσεις, που πρέπει να πληρωθούν προκειμένου να γεννηθεί μια τέτοια ευθύνη. Οι προϋποθέσεις είναι οι εξής: 1) έναρξη των διαπραγματεύσεων, 2) αντίθετη στα συναλλακτικά ήθη συμπεριφορά του ζημιώσαντος, 3) υπαιτιότητά του, 4) πρόκληση ζημίας καθώς και 4) αιτιώδη συνάφεια, τη γέφυρα δηλαδή που συνδέει την αντίθετη στην καλή πίστη συμπεριφορά του ζημιώσαντος και την ζημία που τελικώς επήλθε. 

1) Ειδικότερα, το στάδιο των διαπραγματεύσεων εντάσσεται στο ευρύτερο οικοδόμημα της σύμβασης που σίγα σιγά γεννάται και ως ενός βαθμού την προϋποθέτει. Τις περισσότερες φορές, πριν την κατάρτιση της σύμβασης, έχουν προηγηθεί οι διαπραγματεύσεις και ως τέτοιες εννοούμε τις προφορικές ή έγγραφες ανταλλαγές απόψεων προκειμένου να αποκρυσταλλωθεί η βούληση των μερών σε επίπεδο παροχής και αντιπαροχής. Οι ίδιες ολοκληρώνονται, είτε με την οριστική διακοπή τους, είτε με την έγκυρη σύναψη σύμβασης (ακόμη και προσυμφώνου).

2) Η επόμενη προϋπόθεση συνίσταται στην αντίθετη στα συναλλακτικά ήθη συμπεριφορά του ζημιώσαντος. Τα παραδείγματα είναι πολυάριθμα από τα ελληνικά δικαστήρια και συνήθως στον πυρήνα τους περιέχουν συμπεριφορές όπου τα μέρη δεν έδειξαν ειλικρινή και έντιμη συμπεριφορά στο στάδιο των διαπραγματεύσεων, λχ. όταν τα μέρη είναι ένα βήμα πριν από τη σύναψη της σύμβασης και ο ένας εκ των δύο με τρόπο αδικαιολόγητο δεν επιθυμεί την κατάρτιση αυτής, ή όταν παραβιάζονται οι υποχρεώσεις εχεμύθειας που οφείλουν τα μέρη αμοιβαία να επιδεικνύουν στο στάδιο αυτό, καθόσον γίνονται αποδέκτες ευαίσθητων πληροφοριών.

3) Εν συνεχεία, η αντίθετη στα συναλλακτικά και χρηστά ήθη συμπεριφορά του ζημιώσαντος πρέπει να οφείλεται σε δικό του πταίσμα (υπαιτιότητα), το οποίο κατά τη νομολογία μας αλλά και κατά μεγάλο μέρος της θεωρίας, αρκεί να είναι οποιουδήποτε βαθμού για να υπάρξει ευθύνη.

4) Μια κρίσιμη προϋπόθεση για να γεννηθεί ευθύνη από διαπραγματεύσεις, είναι η ζημία που προκαλείται στον ζημιωθέντα να είναι αποτέλεσμα της διάψευσης της εμπιστοσύνης, η οποία ήδη από την πρώτη στιγμή των διαπραγματεύσεων δεσμεύει τα μέρη ως προς το γεγονός ότι θα καταρτιστεί η σύμβαση. Πρόκειται για το λεγόμενο διαφέρον εμπιστοσύνης, το οποίο γεννάται επειδή ο ένας εκ των δύο ενήργησε με τρόπο που κατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων δεν ήταν αναμενόμενος, ιδίως δε συμβατός σύμφωνα με τις αρχές της καλής πίστης. Σε μια τέτοια περίπτωση το μέρος που υπέστη τη ζημία έχει την αξίωση από το μέρος που την προξένησε να φέρει τον πρώτο στη θέση που θα ήταν εάν δεν είχε λάβει χώρα η αντίθετη στα συναλλακτικά ήθη συμπεριφορά του δεύτερου, λχ. αποζημίωση για τα έξοδα μετακίνησης που κατέβαλε ο ζημιωθείς τη στιγμή που ο ζημιώσας ήταν εξαρχής αδιάφορος ως προς την κατάρτιση της σύμβασης και δεν το κατέστησε σαφές στην μεταξύ τους επικοινωνία.

5) Τέλος, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η αιτιώδης συνάφεια ανάμεσα στην αντίθετη στα συναλλακτικά ήθη συμπεριφορά του ζημιώσαντος και στη ζημία που τελικώς επήλθε. Πρέπει, δηλαδή, η ζημία που υπέστη το υποψήφιο μέρος της προς κατάρτιση σύμβασης να είναι αποτέλεσμα της αντισυναλλακτικής συμπεριφοράς του ζημιώσαντος, ειδάλλως σε περίπτωση που η ζημία θα επερχόταν ούτως ή άλλως δεν μπορεί να θεμελιωθεί ευθύνη από τις διαπραγματεύσεις.

Εν κατακλείδι, ο θεσμός των διαπραγματεύσεων υπογραμμίζει τη σημασία που αποδίδει ο νομοθέτης στις συμβάσεις, ήδη προτού αυτές αποκτήσουν υπόσταση στο νομικό κόσμο με την κατάρτισή τους. Το προσυμβατικό στάδιο δεν είναι άμοιρο ευθυνών και ως τέτοιο δεν προσφέρεται για επίδειξη συμπεριφορών που υπονομεύουν την έντιμη και ειλικρινή συμπεριφορά στο πλαίσιο της αμοιβαίας προσπάθειας να επέλθει συμφωνία ή και να διαγνωστεί η αδυναμία για εξεύρεση μιας κοινής, αμοιβαίας αποδεκτής λύσης.

* Της Σουζάνας Κλημεντίδη, Δικηγόρου

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr