Σουζάνα Κλημεντίδη: Ρήτρα Αναπροσαρμογής – Μια πρόσθετη κρίση στις ήδη υφιστάμενες

Τους τελευταίους μήνες ένα κρίσιμο ζήτημα που φιγουράρει με όρους αποκλειστικότητας στη δημόσια σφαίρα είναι εκείνο της ρήτρας αναπροσαρμογής. Οι οικονομικές παρενέργειες που έχουν προκληθεί εξαιτίας της επιβολής αυτής στις συμβάσεις προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας σε ένα μεγάλο αριθμό οφειλετών (υπερχρεωμένων πολλές φορές) και επιχειρήσεων, διαμορφώνουν ένα τοπίο εξαιρετικά δυσχερές για μια μεγάλη κατηγορία πολιτών, η οποία, μετά το πρώτο διάστημα των οικονομικών περιορισμών, απόρροια της κρίσης χρέους και της δημοσιονομικής λιτότητας της χώρας, ήλπιζε ότι θα κατορθώσει να ορθοποδήσει οικονομικά, έως ότου οι συγκεκριμένες προσδοκίες τελικώς να εξανεμιστούν κακήν κακώς από την επικράτηση της πανδημίας. Η σημερινή συγκυρία των αλλεπάλληλων και διαδοχικών κρίσεων, που φαίνεται ότι αποτελούν τη νέα κανονικότητα, έρχεται μέσω της ρήτρας αναπροσαρμογής να δοκιμάσει τις αντοχές χιλιάδων συμπολιτών μας.

Ειδικότερα, ήδη από τις αρχές Αυγούστου του 2021 και εντεύθεν, θεσπίστηκε μονομερώς από το σύνολο των προμηθευτών ενέργειας ηλεκτρικού ρεύματος η ρήτρα αναπροσαρμογής του τιμήματος, το περιεχόμενο της οποίας στην πραγματικότητα συνδέει τα τιμολόγια ρεύματος με την εξέλιξη της δυναμικής της αγοράς από το χρηματιστήριο της ενέργειας. Μέσα από αυτή την γεφύρωση λοιπόν, μετακυλίεται πλέον στους καταναλωτές το επιπρόσθετο κόστος από τις ανεξέλεγκτες σήμερα διακυμάνσεις του κόστους ενέργειας. Η συγκεκριμένη μετακύλιση αποτελεί τον κατεξοχήν λόγουπέρογκης αύξησης στους λογαριασμούς ηλεκτρικού ρεύματος, οι οποίοι αγγίζουν διπλάσια και τριπλάσια επίπεδα από εκείνα που γνωρίζαμε προ του β’ εξαμήνου του 2021, θέτοντας εν αμφιβόλω τους όρους αξιοπρεπούς διαβίωσης πολλών καταναλωτών.

Ελλείψει ειδικότερης νομοθετικής ρύθμισης-με εξαίρεση τα μέτρα που έχουν ληφθεί από την Πολιτεία προς σχετική ανακούφιση των υπέρογκων αυξήσεων στους λογαριασμούς ηλεκτρικού ρεύματος- που να αντιμετωπίζει το παρόνέκτακτο πρόβλημα το οποίοταλανίζει χιλιάδες καταναλωτές και επιχειρήσεις, η αντιμετώπιση του φαινόμενου μπορεί να προσεγγιστεί νομικάμε τις διατάξεις του Αστικού Κώδικα,τη νομοθεσία για την Προστασία τωνΚαταναλωτών (Ν. 2251/1994), τις ειδικότερες ρυθμίσεις του κλάδου της ενέργειας, όπως φυσικά και με τα κείμενα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τις αποφάσεις του Δικαστηρίου αυτής.

Καταρχήν, το άρθρο 281 του ΑΚ ορίζει ότι «Για τη σύσταση ή αλλοίωση ενοχής με δικαιοπραξία απαιτείται σύμβαση, εφόσον ο νόμος δεν ορίζει διαφορετικά». Η συμβολή του συγκεκριμένου άρθρου είναι καθοριστική, καθόσον μέσω της ερμηνείας αυτού καθιερώνεται ο κανόνας ότι η ιδιωτική αυτονομία μπορεί να παράγει αποτελέσματα στο νομικό κόσμο, ήτοι ενοχικά δικαιώματα και υποχρεώσεις, κατ’ αρχήν μόνο μέσω σύμβασης, και ως εκ τούτου τυχόν μονομερείς τροποποιήσεις των όρων σε ήδη καταρτισθείσες συμβάσεις δεν είναι δυνατές χωρίς την προηγούμενη συναίνεση του αντισυμβαλλομένου.

Επιπλέον, τα πρόσωπα που συμβάλλονται με τους παρόχους ηλεκτρικής ενέργειας είναι καταναλωτές, γεγονός που προσφέρει ένα ισχυρό δίχτυ προστασίας μέσα από την ενεργοποίηση της νομοθεσίας για την προστασία των καταναλωτών (Ν. 2251/1994).Ειδικότερα, το άρθρο 2 στην παρ. 1 θέτει ως προϋπόθεση, αναφορικά με την ένταξη γενικών όρων στην σύμβαση, την εκ των προτέρων γνώση και συναίνεση του καταναλωτή ως προς την ύπαρξη και το περιεχόμενο τους, ενώ κατά την παρ. 6 του ίδιου άρθρου όροι που έχουν διαμορφωθεί εκ των προτέρων για μελλοντικές συμβάσεις (γενικοί όροι των συναλλαγών) απαγορεύονται και είναι άκυροι αν έχουν ως αποτέλεσμα τη σημαντική διατάραξη της ισορροπίας των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των συμβαλλομένων σε βάρος του καταναλωτή.Ο δε καταχρηστικός χαρακτήρας γενικού όρου ενσωματωμένου σε σύμβαση κρίνεται αφού ληφθούν υπόψη η φύση των αγαθών ή υπηρεσιών που αφορά η σύμβαση, ο σκοπός της, το σύνολο των ειδικών συνθηκών κατά τη σύναψη της και όλες οι υπόλοιπες ρήτρες της συμβάσεως ή άλλης συμβάσεως από την οποία αυτή εξαρτάται. Καταχρηστικός και συνεπώς άκυρος είναι κάθε ΓΟΣ, ο οποίος χωρίς επαρκή και εύλογη αιτία αποκλίνει από ουσιώδεις και βασικές αξιολογήσεις του ενδοτικού δικαίου, δηλαδή από τις τυπικές και συναλλακτικά δικαιολογημένες προσδοκίες του πελάτη. Δίχως αμφιβολία η μονομερής επιβολή της ρήτρας αναπροσαρμογής αποκλίνει με τρόπο εμφατικό και αιφνιδιαστικό από τις δικαιολογημένες προσδοκίες των καταναλωτών.

Περαιτέρω, οι αρχές της διαφάνειας και της καλής πίστης υπαγορεύουν ότι, προκειμένου μια ρήτρα αναπροσαρμογής του τιμήματος να θεωρείται νόμιμη, πρέπει να πληρούνται οι εξής τρεις προϋποθέσεις: α) να μνημονεύεται με τρόπο ορισμένο και σαφή, ο ειδικός σπουδαίος λόγος ένεκα του οποίου δικαιολογείται η αναπροσαρμογή, β) να προβλέπονται για τον καταναλωτή ειδικά και εύλογα κριτήρια αναπροσαρμογής και γ) να προβλέπεται δικαίωμα του καταναλωτή προς λύση της σύμβασης σε περίπτωση που η αύξηση του τιμήματος -έστω κι αν πληρούνται οι ανωτέρω υπό α) και β) προϋποθέσεις- κρίνεται υπερβολική για τη συγκεκριμένη οικονομική κατάσταση του προσώπου(Δέλλιος, Γενικοί Όροι Συναλλαγών, έκδ. 2η, 2013, αριθμ. 405 επ.• Μεντής, ΓΟΣ, έκδ. 2η, 2020, αριθμ. 7.179).

Επιπροσθέτως, η προστασία των καταναλωτών απαντάται και στο Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσω της Οδηγίας 2019/44, οι διατάξεις της οποίας επιτάσσουν την εκ των προτέρων ενημέρωση του καταναλωτή για την επικείμενη αναπροσαρμογή, με ειδική αναφορά στους λόγους που συνέβαλαν στην πραγμάτωση της συγκεκριμένης αναπροσαρμογής, χωρίς ωστόσο να αρκεί η πρόβλεψη της ρήτρας με τρόπο αόριστο, π.χ. ότι «ο προμηθευτής µπορεί για σπουδαίο λόγο ή κατά την κρίση του να τροποποιήσει την παροχή του». Αδιάλειπτος σύμμαχος των καταναλωτών αποτελεί και το Δικαστήριο του Λουξεμβούργου, το οποίο σε πλειάδα αποφάσεων του έχει τονίσει ότι η αναπροσαρμογή των τιμολογίων δεν μπορεί να θέτει τους καταναλωτές σε διαφορετική συμβατική θέση από αυτή που προκύπτει από τη σύμβαση της οποίας το περιεχόμενο καθορίζεται από τους γενικούς όρους στους οποίους περιλαμβάνεται η επίμαχη ρήτρα.

Οι αντιδράσεις των τελευταίων μηνών και οι συλλογικές αγωγές που έχουν ασκηθεί για την αμφισβήτηση της νομιμότητας της ρήτρας αναπροσαρμογής, καλούν την Πολιτεία να αντιμετωπίσει το φλέγον αυτό ζήτημα με την δέουσα ευαισθησία και σοβαρότητα που αρμόζει απέναντι σε καταναλωτές που καλούνται να αποπληρώσουν υπέρογκους λογαριασμούς. Το ηλεκτρικό ρεύμα, καθώς είναι ένα μείζονος σημασίας κοινωνικό αγαθό, δεν μπορεί να είναι προσδεδεμένο στο άρμα της αγοράς και του χρηματιστηρίου της ενέργειας, επιβαρύνοντας τους όρους αξιοπρεπούς διαβίωσης πολυάριθμων καταναλωτών. Οι προσφερόμενες ωστόσο εγγυητικές νομικές δικλείδες είναι σημαντικές και ως τέτοιες προσφέρουν ένα πολύτιμο πλέγμα προστασίας για την αντιμετώπιση της συγκεκριμένης οξύτατης οικονομικής παρενέργειας που φέρει το όνομα ρήτρα αναπροσαρμογής.

Το άρθρο συνυπογράφουν οι: Σουζάνα Κλημεντίδη, Δικηγόρος & Γιώργος Γούλας, Ασκούμενος Δικηγόρος

Ακολουθήστε το dikastiko.gr στο Google News και δείτε πρώτοι όλες τις ειδήσεις

Διαβάστε όλες τις τελευταίες ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο στο dikastiko.gr